نام آوران صحنه مجاهدت های سیاسی ایران طی دو قرن گذشته، مردانی از جنس عدالت طلبان، مجاهدان و تلاش گران و آزادی خواهانی بوده اند که در شبستان تاریخ این سرزمین بگونه ای درخشیدند که شمع محفل انسان و جهان گشتند. شهید دکتر مصطفی چمران از چهره های نادر و نام آوری است که معرف فضیلت ها و خوبی های ملت بزرگ ایران محسوب می شود.
شهید چمران را نخست باید شناخت. چرا که بدون شناخت عظمت اندیشه هایش و بزرگی روح و قلبش نمی توان به عظمت و شکوه شخصیت او پی برد. اسوه ها نادرند. گوهر انسانی ایشان ناب است. چمران تربیت یافته جامعه سنتی و مذهبی ایران و رشد یافته در محله های سنتی پامنار و محله سربیلک تهران بود. او آمیخته با تجدد و سنت و آموخته دارالفنون و مکتب فکری امام خمینی، آیت الله طالقانی و شهید مطهری بود.او در دانشکده فنی دانشگاه تهران و مهم ترین مراکز آموزشی فیزیک آمریکا تا مراحل فوق دکتری پیش رفت. اما همچنان اهل ایمان و عقیده و باورهای دینی خود بود.هرگز سیاست پیشه و سیاستمدار از نوع و جنس امروزین نبود.او خرقة درویشی، لباس دانشگاهی و کلاه دولتمردی را در زیر گام های مجاهدانه خویش قرار داد و لباس جهاد را با شهادت در هم آمیخت.
مصطفی چمران فرزند زمانه خود بود.همواره در جستجوی عدالت، آزادی و رهایی انسان بود. در ایالات متحده بنیانگذار نحله و حرکت دانشجویان مسلمان شد.یعنی علم و عمل را با هم پبوند داد. پس از ماجرای 15 خرداد به مصر رفت.نخستین اردوگاه و پایگاه آموزش جنگ های مسلحانه را پایه گذاشت و جالب آنکه این شخصیت آزاد منش در مقابل انحراف میزبان که جمال عبدالناصر است ایستادگی می کند. وی رو در رو نسبت به تفرقه امت اسلامی و ماجرای آلوده ناسیونالیسم عربی نقد آگاهانه و دلسوزانه می کند و جمال عبدالناصر و رهبر فقید مصر که از بنیانگذاران نحله ناسیونالیسم عربی و قوم گرایی عربی است در برابر اعتراض و منطق شهید چمران به تکریم و تائید اندیشه های والای مرحوم چمران می پردازد.
چمران به دعوت امام موسی صدر به لبنان می رود. مونس امام صدر و محرومین و شیعیان آن دیار می گردد.کسانی که با تاریخ منطقه و تحول فکری مردم لبنان آشنا هستند، نیک می دانند که امام صدر و چمران یک امت را احیا می کنند.شیعه تجلی حضور پیدا می کند.اعتماد به نفس خود را باز می یابد.حرکت المحرومین لبنان از آبشخور دو بزرگ ایرانی یعنی امام صدر و شهید چمران شکل می گیرد. رمز اعلای ماندگاری و مقاومت امروزین لبنان از عمق اقدامات جهادی، فرهنگی و آموزشی صدرو چمران ریشه میگیرد تا نسلی که فرهیخته و سرآمد امت اسلامی و امت عرب است، ظهور می کند. چمران فرزند زمانه بود ولی توانسته بود درگذر سنت به مدرنیته، اصول خودش را حفظ کند.این نشانگر تربیت و خودسازی وی است. هیچگاه حاضر نشد در دام اندیشه های انحرافی و پر زرق و برق چپ یا مقاومت بی هویت یاسر عرفات قرار بگیرد. انسان های پر فضیلت سرچشمه مهربانی و وحدت هستند.شکوه شِکوه های پر درد زمانه وی را در مناجاتش می توان یافت. او روح بلند بیداری است و این بیداری را با درد دشنام و تهمت آنروزگار تجربه می کند. او انسانی بود که جدا محاسب خودش بود.هیچگاه غرور و خودخواهی نتوانست وی را از مسیر حق و عدالت گمراه کند.
او اسوه بود و جمع اضداد. شخصیت های متفاوت و متضاد در وجودش جمع شده بود و او توانست قدر هرکدام را با خوبی پاس دارد.یک انسان آگاه به زمان و جهان به سیاست و جهاد و ایدئولوژی ها و مکاتب فکری از یک سو، یک هنرمند نقاش، طناز، اهل ادب و قلم از سوی دگر! یک رزمنده جنگجوی که مصداق کلام امیر مومنان بود و به اقصی دشمن می نگریست و آرامش ظاهری اش چهره ملکوتی و صبوری با مجاهدت و ریاضت قوام و شکل گرفته بود. چمران با فداکاری معنی پیدا می کند. با مناجات و دعاهای نیمه شبش و تزرع سحرگاهانش آموزگار و اسوه انسان و تاریخ می گردد. او می داند چه می گوید و چه می کند.سحر قلمش را با بینش رها گشته از قید و بند این جهان فانی پیوند می زند و می گوید:
"خدایا همیشه می خواستم که شمع باشم بسوزم نور بدهم و نمونه ای از مبارزه و کلمه حق و مقاومت در مقابل ظلم باشم.می خواستم در دریای فقر  غوطه بخورم و دست نیاز به سوی کسی دراز نکنم.خدایا تو مرا عشق کردی که در قلب عشاق بسوزم تو مرا اشک کردی که در چشم یتیمان بجوشم.تومرا آه کردی که از سینه بینوایان و دردمندان به آسمان صعود کنم.تو مرا در دریای مصیبت و بلا  غرق کردی و در کویر فقر و حرمان تنهایی سوزاندی... تو پوچی لذات زود گذر را عیان نمودی تو ناپایداری روزگار را نشانمان دادی لذت مبارزه را چشاندی و ارزش شهادت راآموختی."
چمران شیفته امام و مرشد خود بود.امام خمینی را مظهر همه فضیلت ها می دانست که در جستجویش جوانی و عمرش را هزینه کرده بود. با وقوع انقلاب اسلامی و پیروزی انقلاب اسلامی با باور و ایمان و صداقت و اخلاص خود نسبت به امام خمینی پس از بیست و چند سال هجرت پای به وطن می گذارد. او امین امام بود از همان آغاز پیروزی انقلاب آرام و متین در زمره نخستین اصحاب امام در شکل گیری و آموزش و تربیت نیروهای انقلابی گام های عملی بر می دارد. خود را اسیر جدول بندی های صوری سیاسی زمانه نمی کند.گویی چشمانش به حقیقت روشن شده بود. هرجایی که جهاد و خون و اخلاص و گذشت درکردستان یا جبهه های جنگ ضرورت می نمود، شهید چمران آنجا بود. درشکل گیری ستاد جنگ های نامنظم و نیروهای مقاومت مردمی در جنوب به اتفاق آیت الله خامنه ای گام های عملی برداشتند. هر دو از فرماندهی آن ایام جنگ خون دل فراوانی داشتند ولی چون صخره های ساحل صبر و نجابت به عظمت و آینده ایران و انقلاب و اسلام می اندیشیدند. چمران به این دلیل بزرگ بود که خود خواسته بود نه رقیبانش که کوچک بودند و کوچک بین! او از تبار مردان تاریخ اسلام ، ایران است. تجلی اندیشه هایش را از رفتار و کردار و باورهایش می توان فهمید. او عارفی سالک و خود ساخته و الگوی ماندگار و اسوه همیشگی برای انسان ایرانی و جوان ایرانی است. اگرچه چمران شهید خرداد است و قربانی کفر و ظلم ولی او قرائت دیگری از بارزترین و منحصر ترین مجاهد فی سبیل الله در تاریخ انقلاب اسلامی ایران است.او زاده جهاد و شهادت، مصیبت دیده ایام هجرت و اسوه مقاومت و عارفی سالک و انسانی خود ساخته و فداکار و درد آشنایی بود که همواره در پشتیبانی مجاهدت های تاریخی ملت ایران  و امت اسلامی ماندگار است.قلم از وصف اوصافش عاجز است. تنها به رسم ادب قسمتی از نجوای دلش را با هم می خوانیم که در آخرین لحظات عمرش اینگونه نوشت:

”خدایا تو را شکر می کنم که مرا با درد آشنا کردی تا درد دردمندان را لمس کنم. به ارزش کیمیایی درد پی ببرم و ناخالصی های وجودم را در آتش درد بسوزم و خواسته های نفسانی خود را زیر کوهی از غم و درد بکوبم و هنگام راه رفتن بر روی زمین و نفس کشیدن هوا، وجدانم آسوده و خاطرم آرام باشد تا به وجود خود پی ببرم و موجودیت وجود خود را حس کنم."