روز های گرم تابستان تهران مصادف شده است با هجرت برخی از عالمان فرهیخته و دردانه های تاریخ اندیشه که به سوی دیار باقی سفر کردند. اگر چه مرگ راه حقی است که گریزی از آن نیست. عنایت الله رضا هم به جهان باقی شتافت. او بیش از نود سال عمر خود را به ساحت علم وتحقیق تقدیم داشت تا آگاهی و دانایی را به مردم خود اهدا نمایند. او دوران تلخی ها و سختی های معاصر را در گذار از سرمای سرد کمونیسم و سوسیالیسم در سرزمین سوگوارانی که در فراغ آزادی اندیشه و در عصر حصر آزادی علم ودین می سوختند هم چون مغضوبین زمین تجربه کرد. از میان آن دلسوختگان نام زنده یاد دکتر عنایت الله رضا در خزانه ذهنم بیش از همه طنازی میکند.
من در دوران دیوانی در ماموریت سازمان ملل متحد در نیویورک با پرفسور فضل الله رضا استاد نامدار و پدر علم تئوری انفورماسیون بیش از بیست و دو سال پیش اشنا شدم. فضائل فضل الله فراتر از علم ریاضی و نامداری و دولتمردی ایشان در ریاست دانشگاه تهران یا دانشگاه صنعتی شریف یا سفارت ایران در یونسکو و کانادا است. پرفسور رضا بر فراز دانش ادبی و فرهنگی ایران و اسلام سالها ست که قلندری میکند او هم نزدیک به یک قرن است که هنوز در تولید علم ودانش دستی در گفتن و نوشتن دارد.
به هنگام گپ زدن های دوران مهجوری و مشتاقی از همه جاسخن میگفتیم از جمله جناب پرفسور رضا از دکتر عنایت الله رضا و روزهای پر مشقت خود تبعیدی و گرفتاری برادر در روسیه و سیبری و ایام تیره و سیاه حاکمیت کمونیسم وتلاش های خود در رهائی از ان روزگار سخت برادر و وساطت و ضمانت و ریش گرو گذاردن ها خاطره نقل میکرد. به هنگام بازگشت از ینگه دنیا و بهنگام مسئولیت معاونت در وزارت امور خارجه با دکتر عنایت الله رضا و آثار وماثرش بیشتر آشنا و چند سفری هم با هم به مسکوو ،سن پترزبورگ و ساروتف وآسیای میانه داشتیم. شب ها و روزهای دلنشین و همنشینی با مردی که از درد ها وحوادث ایا و زمانـه سخن میگفت و با تاسف از آن دوران ها سفره دل میگشود. مهم تر این بود که او مردی بود بی اندازه دانا و آگاه نسبت به تئوری سوسیالیسم، و دانشش در این زمینه ها با کمتر کسی در میان چپ ها قابل مقایسه بود، دانشی که با محک تجربه نیز آمیخته واموخته شد بود - چندان موثر وکارساز بود که نمی شد با آن مقابله کرد. علاوه بر آن چندان زیرک دور اندیش شده بود و متاداب به آداب که روشنفکران چپ نمی توانستند او راتخطئه کنند. کمتر کسی را میتوان در ایران سراغ داشت که به اندازه عنایت الله رضا تبحر ودانش وسیعی نسبت به ادبیات کمونیسم وسوسیالسیم داشته باشد. وقتی ازاصلاحات گورباچف سخن میگفت گوئی خود از واضعان اندیشه وادبیات سیاسی و ایدئولوژی وترمینولژیک کورباچف در پروسترویکا و گلاسنوست بوده که فضای شوروی آنروز را پر کرده بود. واژگانی که تا آن زمان به گوش کسی نرسیده بود.
او از بی هویتی ابر قدرتی که به یک طرفه العین بـه موزه تاریخ انسان وجهان رفت از آن همه شعار های آسمان کوب، ازقتل وغارت ها وتجاوزات آشکار بنام ایدوئولوژی، از تفتیش اندیشه تا سرکوب حریت انسان، از اردوگاهای کار اجباری تاحقیقت یخبندان اندیشه و غروب آزادی انسان در اتحاد جماهیر شوروی سخن میراند. از پیشه وریها ودیگرانی چون کیانوری واسکندری و طبری که نه تنها به احتجاج غول شرق درآمده بودند بلکه با وطن فروشی و دلبستگی و وابستگی به قدرت مخوف شوروی میبالیدند. او از کسانی که از عرضه کنندگان ناموس ملت بودند به تلخی و سختی یاد میکرد همانانی که وام دار کا. گ .ب و سرویس های امنیتی و اطلاعاتی اردوگاه شرق بودند و توجیه گر استحاله ایدئولوژیک استعمار شوروی گشتند.
عنایت الله رضا در ضمیر وذات پاکش شجاعت در بیان حقایق و واقعیت های تاریخی ـ بخوبی هویدا بود. او که روزگاری همه این تجارب را در شوروی در اذربایجان در مناطق صعب ودشوار سپری کرده بود. امید داشتم تا عنایت الله رضا میتوانست تاریخ جنبش چپ ایران وانحرافات و وابستگی هایش را میگفت و دقیق و بی پیلایه می نوشت.
عنایت الله رضا نسبت به شوروی سابق و آسیای مرکزی و قفقاز و مناطق پیرامونی ایران دارای اطلاعات وسیع و ارزشمندی بود، خاصه چند اثر بهجت افرینش در باره اران واذربایجان و تاریخ وسوسیالیسم همه برخوردار از روش و متدولوژی تحقیقاتی بود. در نشست ها و کنفرانس های منطقه ای یا بین اللمللی سخن وکلامش مورد توجه دانشمندان وعلمای حاضر واقع می گشت. با کهولت سن ادامه کار علمی و حتی امید این انسان پر تلاش به توسعه و بسط دانش ستایش آفرین بود. اگر چه مردان بزرگ همواره خود ساخته سختی ها و یا روزگاری خود باخته و فریفته اتوبیای خیالی اندیشه و مکاتب مادی روزهای داغ ایدئولوژی شده اند ولی برخی به مدد بینش ودانش با رجعت به خویشتن خویش و هویت دینی وملی با بازخوانی وتعمق مجدد راه فلاح ورستگاری را کسب کرده اند. خاندان رضا در رشت و گیلان اهل تدین و تشرع وصاحب مکنت و موقعیت بودند. از نگاه به زندگی فضل الله و عنایت الله رضا می توان این نکته را استباط کرد بویژه آنکه توجه ایشان به علم ودانش شاخص ارزشمندی است بر تحلیل رفتار ها وشناخت دقیق این خانواده.
عنایت الله رضا از آن جنس انسان هایی بود که راه را از سراب بخوبی باز شناخت، محضرش شیرین و مصاحبت و وصالش دلبرین بود. روح آن مرد دانشی شاد باد وایام برادر بزرگ تر استاد پرفسور فضل الله رضا به کام، و سلامتی و سعادت مزین باد.
