سیدمحمد صادق خرازی» برای کسانی که در حوزه سیاست خارجی فعالیت می‌کنند چهره آشنایی است؛ از سالهای فعالیت در ستاد تبلیغات جنگ شورای عالی دفاع و شورای مرکزی ستاد پشتیبانی جنگ گرفته تا حضور در وزارت امور خارجه و سفارت کشورمان در سازمان ملل و فرانسه، نام صادق خرازی همواره با مسائل سیاست خارجی پیوند داشته است و این پیوند حتی در سالهای اخیر که با بیماری سرطان دست و پنج نرم کرده، ادامه داشته؛ چنان‌که هیچگاه قلم‌زدن در قالب مقاله، یادداشت و گفت‌وگو را رها نکرده است.
وقتی از وضعیت سلامتی اش جویا شدیم گفت بیماری کنترل شده و مشکل فعلی‌اش مربوط به آثار باقی مانده از الودگی شمیمیایی در سالهای جنگ است.
سفیر سابق ایران در فرانسه که سرحال است و با خنده اظهار می‌کند:«حال عمومی من خیلی خوب است، روزی 18 ساعت کار فکری می‌کنم، مشکلی ندارم و با کمال اعتماد به نفس می گویدجای نگرانی نیست قرار است 90 سال عمر می‌کنم کلی کار انجام نشده دارم که به حول وقوه الهی بایست ان را سامان دهم .»
مذاکرات قریب‌الوقوع ایران با 1 + 5 و مسائل مربوط به آن موضوعی بود که در مورد آن گفت وگویی با وی انجام دادیم که مشروح آن در پی می‌آید.
دکتر خرازی گفت: می‌توان از اطلاعاتی که از مجموع نشست اخیر ایران و 1+5 در ژنو منتشر شده این جمع‌بندی را به دست آورد که جلسه مثبت بوده است. رسیدن به توافقی برای برگزاری نشست دیگر خود گام مثبتی است. از بررسی اظهارات مسوولان قبل از جلسه، درحین آن و پس از جلسه می‌توان نتیجه نشست را مثبت ارزیابی کرد. روح حاکم بر جلسه و گفتمان نشست ژنو و نزدیک شدن دیدگاه‌ها مثبت بوده است.
وی با بیان این که آثار مثبت را می‌شود در اظهارات هیلاری کلینتون در پیش از نشست دیدکه موافقت مشروط با غنی‌سازی در ایران را مطرح می‌کند، خاطرنشان کرد: البته اولین‌بار نیست که آمریکایی‌ها چنین مطالبی را مطرح می‌کنند.
وی توضیح داد: در دو سوی آتلانتیک توافق مشترکی است که می‌تواند سرآغاز یک جریان باشد. احمدی‌نژاد نیز اعلام کرد ما قائل به بازی برد ـ برد و تعامل و گفت‌وگو هستیم. دوره تقابل سپری شده و دوره تعامل آغاز شده است. این‌ها سیگنال‌هایی است که می‌تواند نشان دهنده نزدیک شدن دو طرف باشد. اوباما هم در اظهاراتی اعلام کرد که تمام کشورها باید رفتاری محافظه‌کارانه با ایران داشته باشند تا بتوانند موضوع ایران را به جمع‌بندی و راه حل برسانند. سخنان اوباما حاکی از نزدیک شدن گام‌ها برای درک مشترک است. امیدواریم این درک همکاری مشترک و راه برون رفت از مشکل به صورت مشترک نیز منتج شود.
خرازی تاکید کرد: ایران غیر از مساله‌ی هسته‌یی موارد زیادی برای بحث دارد و مطالباتی دارد که امیدوارم این مذاکرات در چارچوب منافع ملی کشورمان دنبال شود. نمی‌توان پذیرفت که در موضوع ایران بحران وجود دارد و از دیدگاه ایران موضع کسانی که مساله ایران را به عنوان بحران در نظر می‌گیرند، پذیرفته شده نیست.
معاون وزیر امور خارجه پیشین کشورمان ادامه داد: روح استکبار و نظام سلطه همواره خواهان ایجاد تحمیل‌های زیادی است تا از آن طریق بتواند امتیاز بیش‌تری بگیرد. متاسفانه شاهدیم تحریم‌های یک‌جانبه و دوجانبه میان آمریکا و اروپا علیه ایران تا پیش از مذاکرات استانبول در حال طراحی است. این یک توطئه است و این توطئه به منزله مخدوش کردن فضای مثبتی است که در حال شکل‌گیری است. اگر سخنان اوباما، کلینتون، اشتون و مقامات اروپایی ایجابی است و بنای‌شان بر گفت‌وگو و تعامل با ایران و رسیدن به همکاری مشترک است، ضرورت ندارد سخن از تحریم‌ها بگویند.
خرازی تاکید کرد: هرگامی که به سوی تحریم یک‌جانبه و یا دوجانبه میان اروپا و آمریکا پیش می‌رود نشان دهنده رفتار متناقص است. می‌خواهند تحریم‌های بیش‌تری اعمال کنند و امتیازات بیش‌تری بگیرند. اما باید در نظر داشت با این اقدامات آن‌ها به نتیجه نمی‌رسند زیرا حسن نیت؛ حسن نیت می‌خواهد. هر گام مثبتی نیاز به گام مثبت دارد، نمی‌تواند گام مثبت یک‌طرفه باشد. روابط سیاسی مانند یک جاده دو طرفه است.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی توضیح داد: باید از منظر کلان امور را بررسی کرد و از این منظر تصور من این است که در مذاکرات اخیر در ژنو یک درک مشترکی میان دو طرف ایجاد شده است. امیدوارم در نشست استانبول کسانی که مسوولیت مذاکرات هسته‌یی را دارند بتوانند منافع ملی ایران را لحاظ کنند و در آن چارچوب و استراتژی‌هایی که ترسیم شده حقوق مردم ایران را تثبیت کنند.
خرازی در عین حال در مورد رابطه ایران و آمریکا و تاثیر مذاکرات بر آن گفت: الزاما سینگنال مثبت از سوی دو طرف در مذاکرات منتج به رابطه نمی‌شود. سیگنال‌های مثبت می‌تواند منتج به ایجاد فضای درک مشترک گردد. باید در نظر داشت مناسبات ایران و آمریکا بسیار پیچیده‌تر از آن است که با این موارد به راه‌حلی برسد. دیوار بی‌اعتمادی میان دو کشور بسیار بلندتر از این‌هاست و پیچیدگی‌های کار سیاسی میان آمریکا و ایران وپیچیدگی‌های کار اقتصادی مناسبات و روابط دو جانبه و امنیتی و نظامی بسیار زیاد است. در کنار این پیچیدگی‌ها، عوامل مزاحم در به نتیجه رسیدن یا عادی کردن روابط و مناسبات زیاد داریم. این عوامل مزاحم اعم از لابی صهیونیستی، اعراب و ایرانی‌های مخالف قابل توجه است و می‌توان گفت این عوامل و عناصر مزاحم در خارج از ایران وجود دارد. اما در ایران هیچ عامل و عنصر مزاحمی در این زمینه وجود ندارد.
وی اضافه کرد: برخی از مخالفان مذاکره با آمریکا امروز در مقام عمل هستند و عقلانیت سیاسی در مخالفان‌شان وجود دارد که منافع ملی را در نظر می‌گیرند. اگر این افراد بتوانند منافع ملی را تامین کنند با اعتمادی که مقام معظم رهبری به آنهادارد شانس بیش‌تری برای حل و فصل مسائل دارند.
خرازی با بیان این که تصور من این است که با یک لبخند و یک سیگنال مناسب نمی‌توان در مناسبات سیاسی عادی‌سازی کرد، یادآور شد: عادی‌سازی مناسبات مستلزم یک استراتژی، درک، فهم و منافع و تهدیدات مشترک است که آن‌ها را بر سر یک میز بنشاند تا دکترینی تنظیم کنند و بر اساس آن مذاکرات را پیش برند.
معاون وزیر امور خارجه پیشین کشورمان در پاسخ به این پرسش که آیا مذاکره برای مذاکره یا مذاکره برای تعیین دستورکار به عنوان دستوری برای برگزاری نشست می‌تواند در نظر گرفته شود؟ خاطرنشان کرد: مذاکره برای مذاکره مفهوم ندارد. مذاکره برای رسیدن به هدفی قابل فهم، معنا دارد تا بتواند مسائل را حل و فصل کند. اگر آن‌ها فقط بخواهند در یک نشست خودشان شنونده حرف‌های خود باشند و دو طرف فقط حرف‌های خود را بزنند، گوینده باشند و شنونده نباشند، مذاکرات موفق نخواهد بود؛ البته تا قبل از مذاکرات ژنو این گونه بود. هر دو طرف سخنگو بودند تا شنونده. با این روش به جایی نمی‌رسند و دامنه اختلافات و بی‌اعتمادی بیش‌تر می‌شود.
خرازی اضافه کرد: باید در نظر داشت در مذاکرات اخیر در ژنو کشورها و افراد نقش خوبی ایفا کردند تا بتوانند دستورالعملی برای مذاکرات طراحی کنند که مذاکرات جامع باشد این گام مثبتی است. همواره از مذاکرات جامع برای حل و فصل مسائل ایران با غرب و مسائل غرب با ایران استقبال کرده‌ایم. مذاکرات جامع بخش‌های مختلفی دارد که موضوع امنیت منطقه، اقتصاد، توسعه و کمک به کشورهای در حال توسعه و مسائل اطلاعاتی و امنیتی دنیا را شامل می‌شود. همه این موارد می‌تواند در آن بگنجد. اما متاسفانه در برخی اوقات طرف‌ها بیش‌تر شنونده حرف‌های خود بودند اما ظاهرا در نشست "ژنو 3" به توافقی رسیدند تا بتوانند در نشست استانبول تعهدات را انجام دهند.
او ادامه داد: امیدواریم تعهدات نشست استانبول در چارچوب منویاتی باشد که مقام معظم رهبری ترسیم کرده است و گروه مذاکره کننده بتوانند با بینش و کلان‌نگری حقوق حقه ملت ایران را ترسیم کنند.
معاون وزیر امور خارجه پیشین کشورمان با بیان این که کشورهای غرب دستورالعمل خود را دارند که در چارچوب نگرانی‌ها و اولویت‌های‌شان است افزود: اولویت ما این است که ما با غربی‌ها مذاکرات جامع داشته باشیم. هنر دستگاه دیپلماسی و مذاکره کننده ارشد ایران باید این باشد که بتواند مذاکرات هم‌جانبه و جامع را جا بیندازد و آن را به طرف مقابل تحمیل کند. در حال حاضر ما دو صدا می‌شنویم از یک سو صدای ایرانی و دیگری صدای غربی. هر دو طرف یک نگاه خاص دارند اما ما به این دلیل نگاه ملی خود ترجیح می‌دهیم شنونده نگاه طرف ایرانی باشیم.
خرازی در تشریح رویکرد کشورها نسبت به مذاکرات ایران و 1+5 خاطرنشان کرد: احمدی‌نژاد برای نقش بازی کردن ترکیه و برزیل مشروعیتی قائل است. البته باید گفت مقوله‌ی ترکیه با برزیل متفاوت است. ترکیه کشوری اسلامی و همسایه است که در عمق مناسبات استراتژیک ایران قرار گرفته است و به لحاظ تاریخی در خاورمیانه جزو قطب‌های قدرت بوده است. ایران، ترکیه و مصر سه قدرت اصلی خاورمیانه بوده‌اند. پایه تمدنی و سیاسی را این سه کشور ترسیم کردند.
او با بیان این که ما و ترکیه منافع و تهدیدات مشترکی داریم و این ترکیه را از برزیل جدا می‌کند، اظهار کرد: حسن‌نیتی که دولت امروز ترکیه دارد با سالهای پیش قابل مقایسه نیست. هیچ زمان در طول تاریخ مناسبت‌مان با ترکیه، از دوره‌ی عثمانی تاکنون، تا این میزان منافع و تهدیدات مشترک نداشته‌ایم. ترکیه امروز در عمق منافع استراتژیک ایران قرارگرفته است.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی ادامه داد: تصور احمدی‌نژاد این است که دو کشور دیگر نیز در 1+5 حضور داشته باشند، اما معلوم نیست که گسترش اعضای کشورهای مذاکره کننده تا چه اندازه به نفع ایران باشد. به هر حال وزنه آن سو بیش‌تر می‌شود. اما در مورد ترکیه موضوع متفاوت است. ترکیه می‌تواند ادبیات سیاسی ایران را به گونه‌ای برای آن‌ها شرح دهد و ادبیات آن‌ها را برای طرف ایرانی قابل فهم کند و از همه مهم‌تر به دلیل هوشیاری و زیرکی که امروز در نهاد سیاست خارجی ترکیه است، این کشور می‌تواند در تقسیم کار و دستور مذاکرات نقش بازی کند.
وی سیاست خارجی ترکیه در شرایط فعلی را هوشمند‌ترین سیاست خارجی تاریخ خود دانست و تصریح کرد: ترکیه سیاست خارجی پویایی در منطقه دارد. آن‌ها می‌توانند نقش بازی کنند و سوء تفاهمات را تبدیل به فهم مشترک کنند. اما باید در نظر داشت که مسائل با این مذاکرات پایان نمی‌یابد؛ این ساده انگاری است. کشورها و تغبیر ترکیب 1+5 نمی‌تواند منافع ملی ایران را تحکیم بخشد و قدرت چانه‌زنی ایران را بیش‌تر کند.
خرازی در ادامه گفت‌وگوی خود با ایسنا تاکید کرد: مذاکرات فرسایشی به نفع هیچ کدام از طرف‌ها نیست. هر دو طرف در مذاکرات فرسایشی ضرر می‌کنند. ما باید مسائل را زودتر حل و فصل کنیم. دیالوگ‌ها را شتاب بخشیم و موانع ایجاد شده را برداریم. هرگونه فرسایش در جهت رفع موانع نیز چندان به نفع ما نیست. باید در این زمینه دقت کنیم و مراقب باشیم. نگاه فرسایشی به حل و فصل موضوعات ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل الزاما به نفع منافع ملی ایران تلقی نمی‌شود.
معاون وزیر امور خارجه پیشین کشورمان با بیان این که درباره تعامل با ایران سه دیدگاه وجود دارد، توضیح داد: صاحبان دیدگاه اول معتقدند باید تحریم‌های جدیدیوضع کنیم تا بتوانیم امتیازات بیش‌تری از ایران بگیریم. این دیدگاه مبتنی بر حسن نیت نیست و فاصله‌ها را بیش‌تر می‌کند. لابی اسراییل (صهیونیست‌ها)، لابی اعراب و برخی کشورها که مخالف دسترسی ایران و غرب به توافق دو جانبه هستند موانعی ایجاد می‌کنند. یکی از راه‌های ایجاد موانع تحمیل تحریم‌های بیش‌تر به ایران است که خدمتی به فهم مشترک ایران و 1+5 نمی‌کند. دیدگاه دیگر این است که باید گفت‌وگوهای جامع با ایران داشته باشیم و مسائل را منطقی بینیم و حساسیت‌ها و مسائل ایران را نیز درک کنیم. این دیدگاهی است که مورد توجه ماست و ما از آن حمایت می‌کنیم. دیدگاه دیگر کاملا نظامی است و قائل به راه حل سیاسی نیست. این دیدگاه در اوج حضیض و اقلیت است و بیش‌تر یک بلوف سیاسی است که می‌خواهد با تهدید و بلوف منافع خود را کسب کند.
خرازی در ادامه در مورد مواضع کشورهای 1+5 و طرف مذاکره کننده با ایران به ویژه مواضع تند برخی از مقامات فرانسوی نسبت به ایران نیز گفت: زمانی در میان کشورهای اروپایی فرانسه بیش‌ترین مناسبات نزدیک را با ایران داشت. برخی اظهارات مقامات فرانسه بیش‌تر به مناسبات دو جانبه بر می‌گردد. ضمن این که فرانسه در لبنان خاستگاهی دارد که نیازمند نوعی همکاری با ایران است اما راه‌حل و جهت‌گیری مشترکی در این رابطه با ایران نمی‌بیند. در مورد مناسبات دو جانبه نیز گام‌های مختلفی برداشت شد که ایران و فرانسه در طول تاریخ به هم نزدیک نشوند، در حالی که این دو کشور منافع مشترک و استراتژیک زیادی با هم می‌توانند داشته باشند.
او با بیان این که نظرات هیچ کشوری در بلوک غرب نمی‌تواند به نظرات خاورمیانه‌یی ایران نزدیک‌تر باشد، خاطرنشان کرد: متاسفانه این تلقی هم در دستگاه سیاست خارجی ایران و هم در فرانسه وجود دارد که گه‌گاه مسایل فرعی سایه خود را براصل قضیه می‌اندازد.
وی افزود: چین و روسیه کشورهای غیر قابل اعتمادی هستند. اولویت آن‌ها حل مساله ایران نیست؛ بلکه اولویت آن‌ها حل مسایل خود با جامعه جهانی و توسعه همه جانبه مناسبات‌شان با آمریکا است. هیچگاه چین مناسبات اقتصادی30 میلیارد دلاری با ایران را به مبادلات اقتصادی بالای 280 میلیارد دلاری با آمریکا ترجیح نمی‌دهد. مناسبات اقتصادی چین و اتحادیه اروپا بالای 200 میلیارد دلار است. روسیه نیز چنین شرایطی دارد و الزاما اولویت و منافع ملی آن‌ها در چارچوب منافع و اولویت‌های ملی ایران تلقی و ترسیم نمی‌شود. هرگونه دلبستگی و وابستگی به روسیه و چین ساده‌انگاری سیاسی است.
خزاری ادامه داد: روسیه و چین از حل مساله‌ی ایران با 1+5 و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استقبال می‌کنند اما این‌گونه نیست که بخواهند از ایران دفاع کنند. آن‌ها خود را با جامعه‌ی بین‌المللی درگیر نمی‌کنند و شاید بعضا بخواهند امتیازاتی بگیرند. آن‌ها برای ما حتی سردرد هم نمی‌گیرند. ، تب هم نمی‌کنند. اولویت آن‌ها تامین منافع صددرصدی است و گه‌گاه با مقابله بر سر ایران هم مایلند منافع خود را به دست آورند.
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در مورد مواضع تند برخی کشورهای اروپایی در قبال ایران در مقایسه با آمریکا نیز گفت: زمانی اروپایی‌ها به دنبال حل مساله با ایران بودند؛ اما امروز آمریکایی‌ها آن را دنبال می‌کنند. اروپا نگران است که از بستر حل مسائل میان ایران و آمریکا منافع‌شان تهدید شود.
او در ادامه این گفت‌وگو در مورد تغییر وزیر امور خارجه‌ی کشورمان و تاثیر آن بر اقدامات دستگاه سیاست خارجی نیز با بیان این که اصولا برنامه سیاست خارجی کشورمان در جای دیگری ترسیم می‌شود، گفت: مساله هسته‌یی کشورمان نیز زیر نظر شورای امنیت است. گرچه دستگاه دیپلماسی باید مقدمات کار را فراهم و به تعبیری بسترسازی کند اما وزیر امور خارجه نقشی فرعی در مذاکرات دارد. بسترسازی نقشی است که بدنه کارشناسی و سیستم سیاسی می‌تواند از عهده آن برآید.
معاون وزیر امور خارجه پیشین کشورمان با بیان این که تغییر عمدتا در سیستم سیاسی امری منفی نیست در عین حال تاکید کرد: تغییر نیز آداب خاص خود را دارد. آداب و روشی که برخوردار از عقلانیت سیاسی باشد می‌تواند فضای مثبتی در مدیریت ایجاد کند. تغییر باید منجر به ایجاد انگیزه در سیستم شود نه این که باعث فروپاشی انگیزه‌ها و بی‌تفاوتی در افراد باشد.
خرازی در مورد تاثیر تغییر وزیر و تاثیر آن در مذاکرات پیش روی ایران در استانبول خاطرنشان کرد: اگر مسوولان سیاسی قدرت چانه‌زنی خوبی داشته باشند می‌توانند منافع را تامین کنند، جای نگرانی ندارد. سیاست خارجی ایران مانند سیاست خارجی برخی کشورها دارای ایدئولوژی است و طبیعتا هر سیاست خارجی که بتواند فرای مرزهای جغرافیایی سیاسی خود عمل کند با چالش‌های خارجی روبه‌رو خواهد شد. البته در حال حاضر چندان شرایط را بحرانی نمی‌دانم؛ ایران مساله دارد و راه حل این مساله نیز در خاستگاه ملی‌اش تعریف شده است
