گزارش اخیر مدیر کل آژانس از جنبه‌های مختلف می‌تواند مورد ارزیابی قرار گیرد. اول از نظر شکلی است که گزارش نسبتاً مفصلی است و شامل دو بخش اصلی١٠ صفحه ای و ضمیمه ١٤ صفحه ای است. گزارشات قبلی آژانس درباره ایران یا فاقد ضمیمه بود و یا ضمیمه ای به این حجم نداشت. شاید بتوان گفت که ضمیمه گزارش اخیر از اصل آن مهم تر است، زیرا تمرکز بر موضوعی دارد که در طول چند سال گذشته کانون توجه بسیاری از کشورها، آژانس و شورای امنیت بوده است. دوم از نظر تبلیغاتی است که توجه جامعه جهانی به آن در تاریخ پرونده هسته ای ایران کم سابقه بوده است؛ به این نحو که یک گزارش قبل و بعد از انتشار تا این حد مورد توجه خبری قرار گیرد. سوم از نظر محتوایی است که بخش اصلی آن شبیه گزارشات قبلی است و ارزیابی کلی از فعالیت قسمت‌های مختلف برنامه هسته ای ایران را ارائه می‌دهد. البته در این بخش به موضوع ابعاد احتمالی نظامی‌برنامه هسته ای نیز اشاره دارد که در بخش ضمیمه گزارش به تفصیل درباره آن بحث شده است.
در اینجا لازم است درباره محتوای گزارش توضیحات کوتاهی ارائه بدهم. از دید من می‌توان گزارش را به دو بخش فعالیت‌های غیر نظامی‌و فعالیت‌های احتمالی نظامی‌تقسیم کرد. دربخش فعالیت‌های غیر نظامی‌تغییرعمده ای نسبت به گزارش قبلی آژانس داده نشده و در حقیقت گزارش پیشرفت کار در زمینه‌های مختلف است. در بخش فعالیت‌های احتمالی نظامی‌مدیرکل تلاش دارد در این زمینه به اصطلاح روشن سازی کند و برای اینکه نشان دهد که گزارشش از اعتبار بالایی برخوردار است تاکید می‌کند که شواهد ارائه شده از منابع مختلف از جمله ایران تهیه شده است. در حالی که این بخش از گزارش عمدتاً بر مبنای اطلاعات ارائه شده توسط آمریکا و با همکاری رژیم صهیونیستی تنظیم شده و حاوی مطالب جدیدی نیست و طی چند سال گذشته به کرات مطرح شده و پاسخ آن نیز توسط جمهوری اسلامی‌ایران داده شده است.

در گزارش آژانس چرا موضوع جنبه نظامی‌برنامه ایران پررنگ تر از قبل مطرح شده است؟

همان طور که عرض کردم مطالب مطرح شده در مورد به اصطلاح جنبه نظامی‌فعالیت‌های هسته ای ایران چند سال است که  طرح می‌شود و آمریکا و شرکایش به انحای مختلف از این موضوع سوء استفاده می‌کنند. آقای آمانو در ماه سپتامبر گفت که به زودی اعضای شورای حکام را در جریان جزییات مطالعات ادعایی ایران یعنی همان فعالیت‌های احتمالی نظامی‌قرار می‌دهد. از همان زمان انتظار می‌رفت که آژانس دیر یا زود این موضوع را به صورت جدی مطرح کند و از همان موقع آمریکا و اسراییل در تبلیغات خود تلاش کردند فضای بین المللی را به نحو مورد نظر خود شکل دهند و این موضوع را القا کنند که بالاخره زمان "افشای" فعالیت‌های هسته ای نظامی‌ایران فرا رسیده و بعد از انتشار گزارش آژانس دیگر شک و شبهه ای در خصوص "نیات" ایران از  پیگری برنامه هسته ای خود باقی نمی‌ماند. در این چارچوب بود که گزارش اخیر آژانس منتشر شد و توجه جهانی را به خود جلب کرد. در حقیقت می‌توان گفت که آقای آمانو بر اثر فشار آمریکا تن به انتشار مطالبی داد که آقای البرادعی از آن سرباز زده  بود. گزارشاتی که اخیراً توسط ویکی لیکس منتشر شده ارزیابی آمریکا از تمایل آقای آمانو به همکاری با آن کشور را نشان می‌دهد. حال چرا آمریکا این برهه زمانی را برای انتشار گزارش انتخاب کرده است شاید به این موضوع ارتباط داشته باشد که آمریکا می‌دانست که بدون ساختن جو ضد ایرانی نمی‌تواند موضوع تحریم‌های بیشتر را در شورای امنیت پیگیری کند. به عبارت دیگر هدف از انتشار گزارش ایجاد فضای مناسب در شورای حکام آژانس برای تصویب قطعنامه و سپس ارجاع موضوع به شورای امنیت و تصویب تحریم‌های بیشتر بود.

قبل از انتشار گزارش آمانو تبلیغات زیادی در غرب مطرح شد مبنی بر اینکه در گزارش ابعاد جدیدی از برنامه نظامی‌هسته ای ایران مطرح خواهد شد. آیا این گزارش تاییدی بر آن تبلیغات بود؟

 قبل از انتشار گزارش در تبلیغات غربی‌ها به ویژه در آمریکا چنین عنوان می‌شد که گزارش پرده از بسیاری از فعالیت‌های مخفی ایران برداشته و در حقیقت بازی را تغییر خواهد داد. این انتظار ایجاد شده بود که بعد از انتشار گزارش برای همگان روشن خواهد شد که نیت ایران چیست و بر این اساس زمینه برای تحریم ایران فراهم خواهد شد. گزارش آژانس برای اهل فن و کسانی که با موضوع آشنایی دارند کاملاً غیر منتظره بود. اطلاعات ارائه شده در گزارش چند سال است که با مسئولین ایرانی مطرح و پاسخ آن به آژانس ارائه شده است. چند سال است که اعضای شورای حکام به ویژه آمریکا که خود سازنده اکثر موارد ادعایی علیه ایران بوده است در جریان این اطلاعات بوده اند. سوال مهم این است که چگونه اطلاعات چند سال قبل هم اکنون به طور رسمی‌و علنی مطرح شده و چه هدفی از این کار دنبال می‌شود؟ این نکات هم اکنون به طور فزاینده ای از طرف محققین و ناظران بی طرف غربی و در رسانه‌های این کشورها مطرح می‌شود. در عین اینکه در ابتدا جو سنگینی علیه ایران به وجود آمده بود به مرور زمان سوالات زیادی درباره کیفیت اطلاعات ارائه شده در گزارش و زمان ارائه آن در حلقه‌های سیاسی، خبری و علمی‌جهان مطرح شده است. نکته جالب این است که آمریکا و شرکایش هیچگونه پاسخی به این سوالات منطقی ندارند و لذا به جرات می‌توان گفت که محتوای گزارش آمانو به هیچ وجه با آن چه در تبلیغات آمریکا و شرکایش قبل از انتشار گزارش مطرح می‌شد سنخیت ندارد.

به نظر شما چرا قطعنامه ای که در شورای حکام تصویب شد با انتظار اولیه غربی‌ها از آن متفاوت بود؟

در سوال قبل عرض کردم که هدف اصلی آمریکا از ایجاد فشار بر آمانو مبنی بر ارائه گزارش با محتوی فعلی زمینه سازی برای تصویب قطعنامه شدید اللحن در شورای حکام و سپس ارجاع موضوع به شورای امنیت و نهایتاً تصویب تحریم‌های جدید علیه ایران بود. بعد از اینکه به قول معروف آبها از آسیاب افتاد و بی محتوا بودن جنجال‌های تبلیغاتی غرب بر ملا شد، از یکسو کشورهای مختلف از جمله روسیه، چین و غیرمتعهدها نسبت به اقدام مدیرکل در ارائه گزارش به نحو موجود به طور آشکار و پنهان انتقاد کردند و از سوی دیگر جو عمومی‌در کشورهای مختلف به ویژه در کشورهای غربی نسبت به محتوای گزارش آمانو تشکیک کرد. در این شرایط طبیعتاً انتظار نمی‌رفت که قطعنامه اجلاس شورای حکام مطابق خواسته‌های آمریکا به پیش برود. در این میان آمریکا دو راه در پیش داشت. یا باید به سوی تصویب قطعنامه ای می‌رفت که با مخالفت چین و روسیه و غیر متعهد‌ها همراه بود و یا با کوتاه آمدن در برابراین کشورها تلاش می‌کرد تا قطعنامه ای ملایم تر ولی با حمایت روسیه و چین را داشته باشد. آمریکا شق دوم را انتخاب کرد و بی دلیل نبود که نسبت به طرح اولیه قطعنامه چند بار از مواضع خود کوتاه آمد تا نهایتاً رضایت دو عضو دائم شورای امنیت را جلب کند. جالب است که قطعنامه تصویب شده به هیچ وجه با لحن گزارش مدیرکل همخوانی ندارد و این امر نشان دهنده این واقعیت است که آمریکا در حالی که توانست نظرات خود را به آمانو تحمیل کند قادر نبود نظرات اعضای شورای حکام را در تصویب قطعنامه شدید اللحن علیه ایران جلب کند.

ارزیابی شما از آینده کار در شورای حکام آژانس و شورای امنیت چیست؟
 

بر اساس قطعنامه اخیر آژانس قرار است مدیرکل گزارش بعدی خود را درباره ایران در ماه مارس ٢٠١٢ ارائه نماید. بعید به نظر می‌رسد تا آن زمان در ارتباط با برنامه هسته ای ایران تحول عمده ای در آژانس یا شورای امنیت به وقوع بپیوندد. تا آن زمان آمریکا و شرکایش تلاش خواهند کرد تحریم‌های یکجانبه بیشتری را علیه ایران به تصویب برسانند. البته اگر در این مدت اتفاق خاصی در روابط ایران و أژانس به وجود نیاید در گزارش بعدی آمانو موضوع به اصطلاح فعالیت‌های نظامی‌هسته ای ایران بیشتر از گذشته مورد توجه قرار خواهد گرفت. در این میان نقش روسیه بسیار تعیین کننده خواهد بود. چنانچه ایران و روسیه بتوانند در ارتباط با طرح گام به گام نظراتشان را به هم نزدیک کنند امکان مقابله با تحرکات آتی آمریکا در آژانس و شورای امنیت بیشتر خواهد شد. در غیر این صورت فشار آمریکا برای تصویب تحریم‌های بیشتر در چارچوب سازمان ملل مضاعف شده و انگیزه روسها نیز برای ایستادگی در مقابل غرب کمتر خواهد شد. باور بیش از حد به توانایی غیر متعهد‌ها برای مقابله با تحرکات آمریکا در آژانس و شورای امنیت گمراه کننده است. باید در پرونده هسته ای طی چند ماه آینده ابتکار عمل را بدست بگیریم و با ارائه طرح‌ها و  پیشنهادات خود طرف مقابل را به موضع دفاعی بکشانیم.