رسم تاریخ پادشاهی ایران عموماً چنین بوده که وزیران لایق و صدراعظم‌های کاردان، جور بی‌کفایتی شاهان را می‌کشیده‌اند. از برمکیان گرفته تا بعد. خواجه نظام‌الملک طوسی و خواجه نصیر، وزرایی حکیم بوده‌اند که کمر همت به خدمت ملت بسته و ایران عزیز را از تاراج زمانه مصون داشته‌اند. در میان این وزرا نام نامی امیرکبیر بر تارک تاریخ معاصر ایران می‌درخشد. امیر که خود پرورده و برکشیده میرزا ابوالقاسم‌خان قائم مقام فراهانی بود، راه و رسم اداره کشور را در مکتب قائم مقام فراگرفت و چون به صدارت اعظم رسید، آموخته‌های خویش را در مسیر اعتلای کشور به کار بست.
اندیشه ترقی‌خواهی امیرکبیر اگر نه نخستین گام ایران به سمت توسعه که بی‌شک بلندترین گام ایران در سلسله قاجار بود. امیرکبیر با هوش و ذکاوتی کم‌نظیر، دست به‌کار اصلاحات در ایران شد و به همین سبب می‌توان او را پیشتاز اصلاحات در تاریخ معاصر ایران دانست. امیرکبیر با برچیدن نظام ملوک‌الطوایفی و تقویت قدرت مرکزی امنیت و آرامش را به کشور بازگرداند و با تأسیس کارخانه‌های اسلحه‌سازی در تهران و شیراز و اصفهان از یک سو و تربیت قشون از سوی دیگر، توانست بار دیگر اقتدار نظامی را به قشون ایران که پس از عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای هنوز کمر راست نکرده بود، بازگرداند. وی با تأسیس دارالفنون، بنیانگذار آموزش علوم و فنون جدید شد و با انتشار وقایع‌اتفاقیه (که خوشحالم امروز در جریده‌ای به همین نام در نکوداشت امیر می‌نویسم) در آگاه‌سازی مردم کوشید. هرچند دسیسه اعدا، حسد کوته‌اندیشان و بی‌کفایتی شاه مجالش نداد تا خدمات بیشتری به کشور بکند و ایده‌هایی نظیر کنسطیطوسیون را در کشور پیاده کند لکن خدمات امیر از اصلاح نظام بودجه در قالب کنترل دخل و خرج کشور و دربار گرفته تا تلاش برای سلامت مردم و آبله‌کوبی بسیار زیاد است. میرزای شهید بر قله معرفت دینی قرار داشت. بر همین اساس علیه انحطاط فکری و التقاط بهائیه، بابیه و ازلیه با احدی مماشات نکرد، علیه استعمار و استبداد توأمان مجاهدت کرد که شکوه عظمت کار و تلاش او را باید در تبیین اصالت گوهر دین جستجو کرد.
بی‌تردید آرمان بلند امیر را می‌بایست در سه عنصر استقلال توسعه و پیشرفت و رمز آزادی بیان دانست. تأسیس مراکز علمی و دانشگاه‌ها و مدرسه دارالفنون، در پدیده تعلیم و تربیت و نظم اجتماعی، حاصل مدیریت عالی اوست. تا امروز کتاب‌های بسیاری درباره او نوشته‌اند و هنوز تحقیق در باب خدمات این مرد بزرگ باز است. اگرچه داستان زندگی امیرکبیر در حمام فین رنگ خون گرفت و تیغ قاتلان رگ غیرت کشور را برید اما راه امیر تا امروز هم ادامه دارد. اصلاحات و اصلاح‌طلبی مسیری است که آغاز دارد اما بی‌پایان است. ایده کنسطیطوسیون امیرکبیر در انقلاب مشروطه به ثمر نشست و دارالفنون سرمنشأ دانشگاه‌های امروز ایران شد. تا تاریخ، تاریخ است اصلاحات ادامه خواهد داشت و نام امیرکبیر در شبستان بلند تاریخ ایران خواهد درخشید.
