به مناسبت 10 دسامبر «روز جهانی حقوق بشر» و

پنجاهمین سالگرد اعلامیه جهانی حقوق بشر در سازمان دفاع از قربانیان خشونت

خانم ها و آقایان محترم:

          در ابتدا مایلم از دست اندرکاران برگزاری این جلسه بمناسبت بزرگداشت پنجاهمین سالگرد تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر تشکر و قدردانی نمایم. برای اینجانب افتخار بزرگی است که مطالبی را در خصوص مقوله مهم حقوق بشر در جمع شما اندیشمندان و صاحبنظران گرامی عرضه دارم و در آغاز درود می فرستم به همه آزادی خواهانی که در مسیر تحقق عدالت و آزادی جان به جان آفرین تسلیم کردند.

          اندیشه پی ریزی مبانی حقوق بشر قدمتی به اندازه تاریخ اجتماعی انسان و تفکر بشر و ریشه در کلیه تمدن های جهانی دارد و آن را نمی توان زائیده تمدن و یا فرهنگ خاصی دانست بلکه بعنوان حق ذاتی و طبیعی انسان محسوب می شود. به گونه ای که انسان و حقوق بشر لازم و ملزوم یکدیگرند و یکی بدون دیگری مصداق نخواهد داشت. ادیان الهی نیز بهترین اهتمام به رعایت حقوق انسان را داشته اند. مسئله حقوق بشر از همان روزهای نخستین که بشر پا به زمین نهاد و زندگی اجتماعی خود را شروع کرد، مطرح بوده است. از همان روزهای اولیه شکل گیری زندگی انسانی، انحصارطلبی و زیاده خواهی برخی انسان ها و ممانعت از بهره وری متناسب دیگران از مواهب طبیعت و در عین حال احساس حق داشتن و لزوم آزادی و قبح تجاوز به دیگران مشاهده می شود. ولیکن در قرن بیستم میلادی، پس از وقوع دو جنگ جهانی خانمانسوز، مقوله حقوق بشر از سوی بسیاری از دولت ها و نهادهای بین المللی بطور ویژه مدنظر قرار گرفته است و حمایت بین المللی از افراد بشر به صرف بشر بودن به سرعت چشمگیری گسترش یافت. دیگر بحث بر سر این نبود که از افراد بشر در صحنه بین المللی بعنوان عضوی از یک گروه (اقلیت) یا بعنوان عضو یک واحد سیاسی (تبعه) حمایت بعمل آید، بلکه موضوع این بود که می بایستی از آنها بصورت آمار بشری مراقبت شود.

          از اینرو پس از تأسیس سازمان ملل متحد کشورهای عضو اقدام به تدوین اعلامیه جهانی حقوق بشر نموده و آنرا در 10 دسامبر 1948 به تصویب مجمع عمومی رسانده و به جهانیان اعلام نمودند. این اعلامیه نشان دهنده این حقیقت تلخ است که انسان به دنبال یک دروه طولانی اعمال وحشیانه و زندگی پر از وحشت و ظلم و خون که وجدان انسانیت را جریحه دار نمود برای رسیدن به صلح و امنیت به حمایت از حقوق بشر برخاست و در پی احترام به نوع انسان فارغ از هر گونه تبعیض قیام کرد.

          این اعلامیه در 30 ماده حقوق و آزادی های اساسی را که همه مردم سراسر جهان می بایستی بدون هیچ گونه تبعیض از آن برخودار باشند تدوین کرده است. حقوق و آزادی ها در اعلامیه حقوق بشر شامل: حق حیات، آزادی و امنیت فردی، آزادی از بردگی و کار اجباری، آزادی از توقیف و حبس خودسرانه، حق محاکمه در دادگاه مستقل و بیطرف، رعایت اصل برائت مادام که جرم افراد به اثبات نرسیده است، عدم تجاوز به حریم خانه و عدم تفتیش مکاتبات افراد، آزادی حرکت و اقامت، حق ملیت، حق ازدواج و تشکیل خانواده، حق مالکیت، آزادی فکر، وجدان و مذهب، آزادی عقیده و بیان، آزادی تشکیل اجتماعات مسالمت آمیز و شرکت در آنها، حق رأی و شرکت در دولت، حق امنیت اجتماعی، حق کار، حق برخورداری از سطح زندگی مناسب، حق فرهنگ و حق شرکت در زندگی فرهنگی جامعه است.

          با توجه به نکات فوق، می توان گفت که اعلامیه جهانی حقوق بشر در حقیقت یک دستاورد ارزنده در تاریخ بشر به شمار می رود و توانسته است در عرصه بین المللی موجد برخی از هنجارهای معقول و مقبول بشری باشد. اما در اجرا موفق نبوده است و نتوانسته از اعمال تبعیض در برخی از زمینه ها و پایمال شدن حقوق و آزادی ها جلوگیری بعمل آورد و حتی دولت های غربی که مبدع و حامی آن بودند به لطایف الحیل از اجرای مفاد آن – بخصوص در مورد کشورهای جهان سوم سرباز می زنند و این عدم توفیق اعلامیه، ریشه در نارسائی های آن دارد که برخی از آن به شرح ذیل می باشند:

          برداشت اعلامیه جهانی حقوق بشر از فلسفه غرب نشأت گرفته است که صرفا" بر انسان محوری تأکید نموده و از یک نیروی فطری انسانی، یعنی خداجویی غافل مانده است. که البته آثار و تبعات عمیقی در نوع نگرش و تفسیر مفاد مختلف بوجود آورده است. در تدوین این اعلامیه عدم مشارکت فرهنگ ها و مکاتب فکری گوناگون در نفاط مختلف جهان، بوضوح مشاهده می شود، عدم تأکید بر منشاء متفاوت حقوق، فقدان اشاره به برخی از حقوق اساسی مانند حق توسعه و همچنین عدم وجود توازن میان حقوق فردی و جمعی، از دیگر نارسائی های این اعلامیه می باشند. براین اساس اعلامیه جهانی حقوق بشر نیازمند نوعی بازنگری در سایه تحولات نوین بین المللی است. بدیهی است که این اعلامیه نمی تواند به منزله تفوق یک دیدگاه حقوقی و یا فرهنگی به حساب آید، با این حال این امر به منزله عدم مقبولیت اعلامیه نیز نخواهد بود و به همین دلیل است که بسیاری از اندیشمندان شرق و متفکران جهان اسلام نسبت به اعلامیه حقوق بشر اعتراض دارند. از سویی دیگر برخورد دو گانه مدعیان غربی در گفتار و رفتار دامنه بدبینی، یکسونگری و جهت گیری متولیان حقوق بشر به این ابهام افزوده است. نژادپرستانی که در دنیای پیشرفته امروز هنوز در تقبیح سرکوب مسلمانان در اروپا، فلسطین، لبنان، خاورمیانه، آسیای مرکزی و افغانستان فقط و فقط به واسطه منافع شخصی در تردید هستند چگونه داد و فغان رعایت حقوق انسان را سرمی دهند.

          ما بر این اعتقاد و باور هستیم که بهره گیری از فرهنگ ها و سیستم های حقوقی مختلف در غنی سازی مفاد اعلامیه می تواند فوایدی از قبیل گسترش بعد مشارکتی اعلامیه و نتیجتا" مشروعیت و پذیرش آن، ارتقای جهانشمولی اعلامیه، ایجاد شفافیت بیشتر در مفاهیم موجود در آن و همچنین کمک به کشف دامنه هایی نوین در اعلامیه را بدنبال داشته باشد.

          بنابراین، ما بعنوان بخشی از جامعه فرهنگی جهان اسلام در پی آن هستیم که دیدگاه های دین مبین اسلام در فرآیند بازنگری این سند مهم مد نظر قرار گیرد. زیرا که سنگ بنای مفهوم اسلامی حقوق بشر بر اصولی همچون حفظ شأن انسان و شناخت حقوق اساسی ابناء بشر مانند حقوق حیات، آزادی، برابری، امنیت، سلامت اجتماعی، مشارکت در زندگی اجتماعی، رستگاری و احساس مسئولیت در برابر پروردگار، اجتماع و خود انسان استوار گردیده است. حقوق بشر از دیدگاه اسلام جهانشمول بوده و این حقوق به مثابه محصول برداشت جامع اسلام نسبت به انسان ها، تفکیک ناپذیر هستند.

          برای کسانی که حتی آشنایی اندکی از اسلام و تاریخ آن دارند روشن است که بحث حقوق بشر از دیدگاه اسلام صرفا" یک بحث انفعالی و تطبیقی نیست و ما امروز از آن جهت به این بحث کشانده نشده ایم که در برابر اندیشه های حقوقی و سیاسی غرب تفکر مشابهی را بنام اسلام مطرح نمائیم و یا صرفا" در مقایسه دو دیدگاه، خود را از عقب ماندگی تبرئه نمائیم. بلکه اصولی چون کرامت انسان، آزادی، مساوات، برخورداری از امنیت و دفاع مشروع و تأمین اجتماعی، تعلیم و تربیت، نفی اکراه و اجبار، حمایت از حقوق زن و کودک و محرومان جامعه، احترام به مالکیت و دیگر مفاهیم حقوق طبیعی و فطری و قراردادی انسان از مفاهیم و مقوله های حقوقی و سیاسی آشنا در فقه و تاریخ اسلام می باشد. وقتی مباحث عمده عدالت اجتماعی و مفاهیم و ارکان تحقق امت از دیدگاه اسلامی مطرح می شود، خودبخود این اصول و مفاهیم که امروزه به حقوق بشر شهرت یافته، مورد بحث قرار می گیرد.

          اعتبار حقوق بشر و الزام آور بودن آن در تفکر اسلامی بدان خاطر است که حقوق بشر جزئی از مکتب اسلام و قوانین الهی است و ایمان به این مکتب است که به حقوق بشر اعتبار می بخشد و آنرا الزام آور می کند. به همین دلیل در تفکر دینی، حقوق بشر از عمل و الزام و ضمانت اجرای بیشتری برخوردار می گردد.

حضار محترم:

          جمهوری اسلامی ایران، بر طبق موازین عالیه اسلامی و بر اساس کرامت و شرافت انسانی، رعایت حقوق بشر و ارتقای آن را همواره مدنظر قرار داده و در تلاش بوده است تا در سطح ملی و بین المللی به این مهم جامه عمل بپوشاند. امروز نیز یکی از محوری ترین شعارهای دولت جناب آقای خاتمی تحقق بخشیدن جامعه مدنی و آزادی های اساسی فردی و اجتماعی است. آزادی بیان، مشارکت جدی و مؤثر زنان در عرصه های مختلف سیاسی و فرهنگی و اقتصادی، گسترش روزافزون مطبوعات با دیدگاه های متفاوت و مشارکت گسترده و چشمگیر مردم در انتخابات آزاد از جلوه های اهتمام این دولت و دولت های گذشته پس از انقلاب اسلامی بوده است.

          همچنین جمهوری اسلامی ایران بعنوان یکی از اعضای فعال سازمان ملل متحد و همچنین بعنوان ریاست کنفرانس اسلامی با در نظرگرفتن کلیه موارد فوق، تلاش وسیعی را جهت ایجاد درک مشترک نسبت به مقوله حقوق بشر و بازنگری در اعلامیه جهانی حقوق بشر آغاز نموده است که با استقبال بسیاری از دولت های اسلامی و غربی مواجه گردیده است. بر این اساس یک سمینار تخصصی در زمینه بازنگری اعلامیه جهانی حقوق بشر در ژنو در آبان ماه 1377 برگزار گردید. بنابر اعتقاد بسیاری از کارشناسان، برگزاری سمینار مذکور اولین تجربه سازمان کنفرانس اسلامی در انجام یک کار دسته جمعی محتوایی در زمینه حقوق بشر با سازمان ملل متحد محسوب می شود که بنا بر پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و با همکاری و هماهنگی خوب اعضاء سازمان کنفرانس اسلامی انجام شده و بایستی ادامه پیدا کند و در حقیقت این سمینار اولین همکاری عملی بین سیستم سازمان ملل متحد و سازمان کنفرانس اسلامی در زمینه حقوق بشر می باشد. پویایی تمدن ایران و اسلام برای ملت و دولت ما پیام فرحبخش دفاع از حقوق انسان را داشته و دارد.

          امیدوارم که چنین سمینارهای تخصصی و نشست های علمی جهت هرچه پربارتر کردن مباحث حقوق بشری و ایجاد تفاهم و صلح بین کلیه ملل جهان بیش از پیش برگزار گردد.

          در پایان باید بگویم که حقوق بشر آن چیزی است که از ما انسان می سازد. حقوق بشر اصولی است که بر اساس آن خانه ای مقدس برای شأن انسانی بنا می نهیم. به امید آنکه کلیه ملت ها و دولت ها با احترام به تنوع فرهنگ ها و با رعایت بردباری و سعه صدر، حقوق بشر را درک نموده، بر آن تأکید ورزند و آنرا تقویت و تحکیم نمایند. انشاءالله. متشکرم