سی امین نشست دیپلماسی ایرانی درباره "ترکیه پس از کودتا" با حضور آقایان رضا حاکان تکین، سفیر جمهوری ترکیه در تهران، میر محمود موسوی، مدیر کل پیشین آسیای غربی وزارت امور خارجه، صادق ملکی، کارشناس ارشد وزارت امور خارجه و سید محمد صادق خرازی، مدیر مسئول دیپلماسی ایرانی و سفیر پیشین ایران در فرانسه با مدیریت جلسه دکتر محمدرضا دبیری در سالن کنفرانس های روزنامه اطلاعات حال برگزاری است.

رضا حاکان تکین: من در شب کودتا در ترکیه بودم و تعطیلات تابستانی را مثل بسیاری از همکارانم در تعطیلات می گذراندم. در رستورانی در کنار دریای اژه در حال صرف شام بودم که خبر کودتا شنیدم. به فاصله که توانستم تحولات را رصد کنم به تهران آمدم تا ماموریتم را در تهران دنبال کنم. 

رضا حاکان تکین: این کودتا یکی از خون بارترین کودتاهای تاریخ ترکیه بود. در آن نزدیک به 260 نفر کشته و بیش از 1400 نفر زخمی شدند. مردم با شجاعت ایستادگی کردند و با کنار گذاشتن اختلافات سیاسی از دموکراسی دفاع کردند. احزاب مخالفی که تندترین انتقادات را متوجه رئیس جمهوری می کردند، در آن لحظه تمامی اختلافات را کنار گذاشتند و از جمهوریت و دموکراسی ترکیه دفاع کردند.

رضا حاکان تکین: نزدیک به دو ماه پیش در شورای عالی امنیت ملی سندی برای پاکسازی جماعت فتح الله گولن چه در داخل و چه در خارج کشور تهیه شده بود. چرا این را در این جا می گویم چون اخباری در رسانه ها پیچیده است که دولت ترکیه در حال بهره برداری از کودتا برای تسویه حساب های سیاسی است. در حالی که بازداشت های انجام شده یا تعلیقی که در حق کارکنان دولت انجام شده است از قبل طرح ریزی شده بود و آمادگی برای آن وجود داشت. حتی عده ای معتقد هستند که کودتاچیان چون از این طرح مطلع بودند زودتر کودتای خود را انجام دادند.

رضا حاکان تکین: عده ای ادعای واهی احیای حکومت عثمانی را مطرح می کنند در حالی که به اعتقاد ما مبارزه با جماعت فتح الله گولن سکولاریسم را در ترکیه تقویت می کند.

رضا حاکان تکین: مدت کوتاهی بعد از کودتا به آشکارترین شکل ممکن روشن شد که جماعت فتح الله گولن در این کودتا دست داشتند.

رضا حاکان تکین: من از ملت و دولت ایران برای این که به موقع در کنار ملت و دولت ترکیه ایستادند سپاس گذاری می کنم. همیشه دوستان را در لحظات سخت می توان شناخت. ما این دوستی ملت و دولت ایران را فراموش نمی کنیم. در همان شب کودتا و فردای آن آقای ظریف و آقای روحانی با وزیر امور خارجه و رئیس جمهوری ترکیه تلفنی گفت وگو کردند و همراهی خود را با اراده مردم ترکیه بیان داشتند. ما قدر این لحظات را می دانیم و برای این اقدامات و دوستی ها ارزش قائلیم.

میر محمود موسوی: باید به دور از لطیفه ها و تحلیل های احساسی که در ایران جریان دارد تحولات ترکیه را بررسی کنیم. باید بپذیریم که دولت ترکیه طی سال هایی که در حکومت بود تحولات مهمی را در تمامی سطوح ترکیه به وجود آورد.

میر محمود موسوی: ترکیه طی سال های اخیر در وضعیت ثبات نبوده است. ترکیه متاثر از تحولات خاورمیانه است. متاثر از تمامی حوادث و اتفاقاتی که در خاورمیانه در حال رخ دادن است.

میر محمود موسوی: مساله امنیت ترکیه در راس مسائل این کشور است. در حال حاضر بزرگترین مساله ترکیه موضوع پ.ک.ک است. مذاکراتی که آقای اردوغان و هاکان فیدان، رئیس میت در حال مذاکره با کردها برای حل مشکلات کردها بودند اما با آغاز تحولات سوریه برنامه های بسیار بسیار مثبت دولت آقای اردوغان دچار شکست شده و وارد فاز جدیدی شده است.

میر محمود موسوی:  رئیس حزب کردهای سوریه رسما اعلام کرد که عبدالله اوجالان رهبر معنوی کردهای سوریه است.

میر محمود موسوی:  به نظر می رسد از دو ماه قبل از کودتا امریکایی ها مواضع خود را نسبت به ترکیه تغییر دادند. آنها میان کردها و دولت ترکیه ایستادن در کنار کردها را انتخاب کردند.

میر محمود موسوی:  تحولات سوریه حتی بر وضعیت اقتصادی ترکیه تاثیر مستقیم گذاشت. از لحاظ توریسم اقتصاد ترکیه به دلیل عواقب حوادث سوریه از جمله تخریب روابط روسیه با ترکیه بسیار ضربه خورد.

میر محمود موسوی:  کودتای ترکیه در مقایسه با کودتای مصر تفاوت های رسانه ای جدی داشت. در کودتای مصر شبکه های ماهواره ای عربی از جمله الجزیره بسیار نقش ایفا کردند اما در کودتای ترکیه شبکه های مجازی سهم به سزایی داشتند.

میر محمود موسوی:  متاسفانه تا قبل از زمانی که کودتا شکست خورد هیچ کشوری از دولت ترکیه حمایت نکرد. اولین کشوری که کودتا را محکوم کرد قطر بود. اما بعد از شکست کودتا بسیاری از کشورها چنان ژست حمایت گرفتند به گونه ای حمایت کردند گویی که از اول در کنار دولت آقای اردوغان بوده اند که دروغ بود.

میر محمود موسوی:  درباره دستگیری های گسترده در ترکیه که بسیار بازتاب داشته است، باید بگویم با وجود این که معتقدم حقوق بشر برای غربی ها و کشورهای پیشرفته جایگاه بسیار بالایی دارد، اما در بسیاری موارد از جمله ترکیه گزینشی برخورد می کنند.

میرمحمود موسوی: از سال 2003 حزب عدالت و توسعه به خوبی با مدیریت بسیار مناسب توانسته یک دوره توسعه در ترکیه شروع کند که تا پیش از 2008 به یک دوره بسیار موفقی می رسد. تا قبل از بهار عربی ترکیه الگوی بسیاری از کشورهایی بود که در حال سرنگونی حکومت توتالیتر بودند.

میرمحمود موسوی: کودتای اخیر به اقتصاد و توسعه ترکیه ضربات سنگینی وارد خواهد کرد. به اعتقاد من دستگیری های سنگینی که در ترکیه در حال انجام است می تواند هزینه های سنگینی برای ترکیه به وجود آورد.

میرمحمود موسوی: آقای فتح الله گولن از اول دشمن شیعه بود تا این که اخیرا هم در فیلم های ویدئویی نشان داد که واقعا ضد شیعی است و اصلا شیعیان را جزء مذاهب چهارگانه اسلامی نمی داند و آنها را مرتد می داند.

صادق ملکی: من به واسطه کارم 15 سال در ترکیه زندگی کرده ام و با بسیاری از مقامات ترکیه آشنایی دارم. برای همین اگر بخواهیم مهمترین عامل شکست کودتا را بشناسیم، باید بگوییم حضور مردم مهترین عامل شکست کودتا بود که باید قدر آنها دانسته شود و باید به گونه ای برخورد شود که دموکراسی آنها حفظ شود.

صادق ملکی: این نگرانی وجود دارد که دولت اردوغان نیز چون نظامیان از مولفه امنیت سوءاستفاده کرده، آزادی را قربانی نمایند.

صادق ملکی: نگاه ایرانی ها به ترکیه همیشه صفر و صدی و احساسی و یا از روی تنفر مطلق یا از روی علاقه مفرط بوده است.

صادق ملکی: این که می گوییم امنیت ترکیه امنیت ایران است تعارف سیاسی نیست بلکه هر اتفاقی در ترکیه می افتد واقعا بر امنیت ما تاثیر می گذارد.

صادق ملکی: سوال این است که این تحقیر ارتش که اکنون بعد از کودتا صورت می گیرد آیا می تواند پاسخگوی نیازهای امنیتی ترکیه در آینده باشد؟ آیا انگیزه ای برای ارتشیان می گذارد تا برای امنیت مردم و دفاع از ترکیه اقدام کنند؟

صادق ملکی: گفته می شود قرار است در تمامی اماکن دولتی و اداری ترکیه جای عکس آتاتورک عکس اردوغان بالا برود. در حالی که به نظر می رسد برای نهادینه شدن دموکرسی در ترکیه لازم است این کشور از قهرمانان و کاریزماهایی چون آتاتورک و اردوغان عبور نموده و به جای اتکا به افراد به مردم و نهادهای دموکراتیک سیستمی متکی شود.

صادق خرازی: تبریک می گویم به ملت ترکیه که اولین نشانه های نیشن استیت را در ترکیه نشان دادند. آنها با سپر کردن سینه هایشان در برابر گلوله های ارتش ترکیه بلوغ و رشد جامعه ترکیه را نشان دادند. باید از این مساله به خوبی استفاده شود.

صادق خرازی: می توان گفت مساله پیش آمده ماحصل رفتارها و اشتباهات دولت خود آقای اردوغان است. می خواهم کمی بدون رودربایستی و تعارف صحبت کنم. از نگاه تئوری توطئه خیلی ها می گویند که آقای اردوغان چون تضعیف شد و از امریکایی ها ناامید شد و روابطش با روسیه تخریب شد و مشکلات دیگری که برایش پیش آمد این کودتا را طرح ریزی کرده است. اما آقای سفیر می توان گفت که آن چه در ترکیه اتفاق افتاد حتی اگر به دور از نگاه تئوری توطئه ماحصل اشتباهات آقای اردوغان بود.

صادق خرازی: ترکیه با ایستادن در کنار قطر و عربستان سناریوی مسیر بسیار اشتباهی را پیش رفت.

صادق خرازی: امریکایی ها اگر نگوییم در ترکیه کودتا را طرح ریزی کردند از کودتا کاملا مطلع بودند. جنگنده های ارتش از فرودگاه اینجرلیک برخواستند که تحت کنترل امریکایی ها است.

صادق خرازی: در لحظه کودتا هیچ کدام از دوستان عرب و امریکایی ها در کنار آقای اردوغان نایستند و رسم دوستی را وفا نکردند.

صادق خرازی: فتح الله گولن کسی است که دائما در نمازهایش ایران و شیعیان را نفرین می کرد. او حتما با سیاست های امنیتی غربی از جمله اداره چهارم پنتاگون و سی آی ای در ارتباط است.

صادق خرازی: ببخشید با صراحت صحبت می کنم. اما ما معتقدیم به رغم همه اختلافات و نامهربانی هایی که در سال های اخیر از سوی ترکیه مشاهده کردیم بهترین دوستانمان در ترکیه آقای اردوغان و اعضای حزب عدالت و توسعه هستند. ما برای حل بسیاری از مشکلات و همکاری بیشتر این ایرادها را بیان می کنیم.

صادق خرازی: امیدواریم آقای اردوغان درک کند که ایرانی ها دوستان دوران سخت آنها هستند نه قطری ها و عربستانی ها که خاورمیانه را به آتش کشیده اند.

صادق خرازی: ترکیه در بحران است. چون ترکیه در بحران است ما هم در بحرانیم. در دنیای به هم پیوسته فعلی امنیت یک مساله جمعی است نه فردی. باید همه همکاری کنیم تا امنیت همه تامین شود.

امیر دریادار سجاد کوچکی، فرمانده سابق نیروی دریایی ارتش و مشاور راهبردی نیروهای مسلح: کودتای ترکیه را باید در یک بازه بزرگتر و در یک چارچوب و منطق استراتژیک دید. کودتای نابالغ و شکست خورده فعلی در چه مقطعی صورت گرفته است؟ تحلیل های فعلی و احساسی نمی تواند ما را به نتیجه برساند بلکه باید بر اساس منطق استراتژیک کودتای فعلی را بررسی کنیم. اگر بر اساس استراتژیک رویداد کودتا را بررسی کنیم نقطه آغاز آن از یک نقطه اعتراضی است.

محمدعلی دستمالی: رسانه های بخش خصوصی بیشترین حمایت را از دولت ترکیه و دموکراسی ترکیه داشتند که در منطقه خاورمیانه تحولی جدید رقم زدند.

محمدعلی دستمالی: ابری از تعارف را بر روابط ایران و عراق سایه انداخته است. دو طرف هنوز حاضر نیستند عمق روابط خود را درک کنند.در عصر عثمانی مثلی بود که سلاطین عثمانی با خدا به زبان عربی حرف می زدند با مردمشان به زبان ترکی و با معشوقشان به زبان فارسی. این مثال به ما ثابت می کند که سفرای ما باید در کشورهای یکدیگر زبان های هم را به خوبی یاد بگیرند.