در سفر به استرالیا

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوره ریاست جمهوری آقای خاتمی

از اینکه این فرصت را در اختیار من قرار دادید تا در خصوص سیاست خارجی ایران مطالبی عرض کنم، بسیار سپاسگذارم.

همچنان که مستحضرید سیاست داخلیو خارجی هر کشوری ریشه در نحوه نگرش آن نسبت به جهان دارد و جمهوری اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نیست. لذا در ابتدا لازم می دانم مختصراً توجه حضار محترم را به تحولات داخلی ایران که از جهان بینی مردم ایران سرچشمه می گیرد جلب نمایم.

نظام جمهوری اسلامی ایران که با رﺃی و حمایت کامل مردم در سال 1979 شکل گرفت. ثمره انقلابی است که مردم ایران آن را بر اساس باورهای دینی خود و به منظور تحقق آزادی، عدالت و استقلال به پیروزی رساندند. بنابراین مشارکت مردمی، آزادی، عدالت و استقلال که در نظام های دمکراتیک وجود دارد، مبانی و اهداف شکل گیری نظام جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود. چرا که همین مبانی و اهداف را در انقلاب فرانسه که حدود دو قرن قبل پیروز شد نیز مشاهده می کنیم.

بر اساس همین مبانی و نحوه نگرش، یعنی اعتقاد به ازادی و مشارکت مردمی بود که نه تنها برگزاری انتخابات متعدد شامل انتخابات ریاست جمهوری، نمایندگان مجلس، خبرگان رهبری و شوارهای اسلامی شهر و روستا در قانون اساسی جمهوری اسلامی گنجانیده شد، بلکه حتی در سخت ترین شرایط یعنی در شرایط و مناطق جنگی در جریان جنگ تحمیلی عراق بر ایران، انتخابات که تجلی مشارکت مردمی در عرصه سیاسی است، همواره برگزار گردید و این نشانگر اعتقاد، تعهد و پایبندی نظام اسلامی به دموکراسی است. امری که متـﺃسفانه در دنیای خارج آنگونه که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است.

هر چند انقلاب اسلامی با هدف اصلاح امور داخلی و خارجی به وقوع پیوست، اما متـﺃسفانه به دلیل درگیری در جنگ تحمیلی عراق و همپیمانان آن بر ایران و مشکلات ناشی از آن، روند اصلاحات از سرعت کافی برخوردادر نوبد. اما با پایان یافتن جنگ ایران و عراق و اجرای برنامه های اول و دوم توسعه اقتصادی در ایران، زمینه برای تسریع در روند اصلاحات همه جانبه مهیا گشت و با پیروزی جناب آقای سید محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1997 روند اصلاحات در ایران از سرعت بیشتری برخوردارد گردیدن که شما امروزه می توانید حاصل این روند را در برگزاری سالم انتخابات شوراهای محلی، انتخابات پارلمان، رشد چشمگیر انتشار مطبوعات، انجام اصلاحات قضایی، شفافیت بیشتر در دستگاه های اطلاعاتی، افزایش مشارکت مردمی بویژه جوانان و زنان در فعالیت های اجتماعی و شروع اصلاحات ساختاری اقتصای و به طور کلی رشد جامعه مدنی در ایران مشاهده کنید و با بسیاری از کشورهای دیگر مقایسه نمائید.

جمهوری اسلامی ایران همانگونه که در داخل قائل به شکل گیری جامعه مدنی و مشارکت افراد در تعییین سرنوشت خویش در چارچوب قوانین داخلی است، در عرصه بین المللی نیز قائل به یک جامعه مدنی جهانی است که از کشورها، سازمان هیا بین المللی و سایر نهادها تشکیل شده است و همانگونه که در داخل افراد باید در چارچوب قوانین داخلی و صرف نظر از رنگ و جنس در تعیین سرنوشت خویش مشارکت داشته باشند، در عرصه بین المللی نیز تمامی کشورها، مناطق و گروه ها و نهادها صرفنظر از وسعت، فرهنگ و سطح توسعه باید در تصمیم گیری های بین المللی مشارکت داشته باشند.

در جامعه مدنی جهانی، سلطه، تحریم و اعمال فرامرزی قوانین داخلی معنی پیدا نمی کند و حقوق بین الملل که با مشارکت تمامی ملل تدوین شده ، اساس نظم و چگونگی ارتباط میان دولت ها و سایر عناصر تشکیل دهند جامعه مدنی جهانی را تعیین می نماید. سلطه، تحریم و اعمال فشار و زور بر سایر کشورها و سازمان ها خلاق اعتقاد به دموکراسی، عدالت و آزادی و استقلال است.

تحقق جامعه مدنی جهانی مستلزم پذیرش تنوع، تکثر می باشد. چرا که جامعه جهانی از جوامع مختلف و متعدد و با فرهنگ ها و ارزش ها، ایده ها، سنت ها و منافع مختلف تشکیل شده است. بدون پذیرش تکثر و تنوع در جامعه جهانی ادامه حیات بشر به خطر خواهد افتاد. پذیرش این امر مستلزم میانه روی است. کسانی که از صلح رومی و تسلط یک قدرت یا مجموعه ای از قدرت ها بر جهان دفاع می کنند، اعتقادی به دموکراسی و مبانی آن ندارند و در واقع مدافع استبداد جهانی اند. چرا که اگر ما مدافع آزادی و دموکراسی هستیم باید حقوق مخالفین خود برای بیان عقاید و در پیش گرفتن رفتار مبتنی بر آن عقاید در عرصه های مختلف بین المللی بدون تجاوز به حقوق دیگران را بپذیریم.

بر اساس چنین نحوه نگرشی است که ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران، گفتگوی تمدن ها، و تشنج زدایی و اعتمادسازی به عنوان مقدمه آن را مطرح می نماید.

جمهوری اسلامی ایران به اقتضای مبانی اعتقادی و پایه های تمدن دیرپای خود، خواستار جهانی سرشار از صلح و آرام شات و بر همین اساس تشنج زدایی را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده است. جمهوری اسلامی ایران به واسطه تجربه زندگی در سایه تشنج و درگیری در طی دو دهه گذشته در خاورمیانه، معنی چنین زندگی را به خوبی درک می کند و تشنج زدایی و اعتمادسازی را نه تنها در روابط خود با سایر کشورها دنبال می نماید بلکه از جلوگیری از بروز تشنج میان سایر کشورها و حتی در داخل سایر کشورها نیز حمایت می کند. بر همین اساس بود که جمهوری اسلامی ایران به تحقق صلح در تاجیکستان کمک شایان نمود و ترکیه و سوریه را در بحران بر سر مسئله اوجلان تشویق به مذاکره و حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات نمود و با بسیج سایر اعضاء سازمان کنفرانس اسلامی از تمامی توان خود به عنوان رئیس سازمان برای پایان دادن به بحران بوسنی، کوزوو و چچن و افغانستان استفاده نمود.

ما معتقدیم حاصل تشنج و درگیری چیزی جز تضییع حقوق انسان ها و همچنین نابودی محیط زیست نیست. حاکمیت تشنج و درگیری اعم از داخلی و بین المللی نه تنها مانع از توسعه مادی و معنوی جوامع می گردد. بلکه موجب تخریب محیط ریست نیز می شود. بارش باران های سیاه در کشورهای منطقه خلیج فارس به دنبال جنگ نفت در خلیج فارس و به آتش کشیده شدن چاه های نفت و یا آلوده شدن محیط زیست خلیج فارس در نتیجه جنگ ها و حضور گسترده نیروها نظامی خارجی از نمونه های قابل توجه در این زمینه می باشد.

طرح این گونه مباحث بدین معنی نیست که جمهوری اسلامی ایران تنها یک منتقد صرف از دیگران باشد، بلکه به منظور پیش گیری از بروز تشنج میان اعضای جامعه مدنی جهانی، مبتکر طرح گفتگوی تمدن ها نیز هست. همچنانکه پیشتر گفته شد، انقلاب اسلامی، انقلابی اصلاح طلبانه در هر دو سطح داخلی و خارجی است و بر همین اساس است که رهبران انقلاب به جای "برخورد تمدن ها" از "گفتگوی تمدن ها" حمایت می کنند.

گفتگوی تمدن ها که بوسیله ریاست جمهوری اسلامی ایران مطرح گردید و با استقبال جهانی مواجه شد، اندیشه ای اصلاح طلبانه در عرصه بین المللی است که از مبانی اعتقادی مردم ایران برگرفته شده است. هدف گفتگوی تمدن ها فراهم آوردن چارچوبی برای گسترش حوزه تعامل مثبت میان مردم دارای فرهنگ ها و ارزش های مختلف است. هیچ فرهنگ و تمدن پایداری در انزوا و جدای از دیگران شکل نگرفته و تنها آن بخش از فرهنگ ها و تمدن ها توانسته اند به حیات خود ادامه دهند که دارای قدرت "مبادله" ، "گفتن" و "شنیدن" بوده اند.

به عبارت دیگر تـﺃثیر گذاری متقابل و مثبت عامل اصلی رشد و نمو و غنای تمدن ها بوده و لذا دستاوردهای تمدنی، دستاوردهای بشری اند و به کل بشریت تعلق دارند. تعاملات مثبت گذشته سبب شده که امروزه ارزش ها و اشتراکات فراوانی میان تمدن ها زنده موجود وجود داشته باشد. حوزه های تمدنی نه تنها دایره ای بسته نیستند، بلکه از درصد قابل توجهی از همپوشی و اشتراکات برخوردارند. معرفی مشترکات و تـﺃکید بر آنها در هزاره جدید می تواند جهانی صلح آمیزتر را برای بشریت به ارمغان آورده و ما را از توان بیشتری برای مقابله با چالش های جهانی برخوردار سازد.

یکی از چالش هایی که امروزه جهان به طور جدی با آن مواجه است مسئله مواد مخدر می باشد و مرکز عمده تولید آن در افغانستان قرار دارد. ایران که در همسایگی غربی این کشور قرار دارد، به طور جدی با این خطر جدی که جان بسیاری را در جهان تهدید می کند، مقابله می نماید. تنها در سال گذشته حدود 200 نفر از مـﺃمورین انتظامی ایران جان خود را در راه مبارزه با مواد مخدر و دفاع در مقابل این تهدید جهانی از دست دادند.

تروریسم یکی دیگر از چالش های جدی است که امروزه جهان با آن روبروست و همکاری همه کشورها برای مقابله با آن ضروری می باشد. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که قربانی این پدیده شوم بوده، بویژه از جانب تروریست هایی که رسماً در عراق پایگاه دارند و متـﺃسفانه از سوی برخی از محافل غربی مدعی مخالفت با تروریسم نیز عملاً حمایت می شوند.

گسترش تسلیحات یکی دیگر از چالش های جدی است که امنیت جهان را تهدید می نماید. جمهوری اسلامی ایران بر اساس بینش اسلامی خود همواره خواهان خلع سلاح کامل و جامع بوده است. در این زمینه، کشور ما هر چند هدف اتهامات ناروایی قرار گرفته ولی به عنوان آخرین قربانی کاربرد سیستماتیک سلاح های شیمیایی، همیشه یکی از فعالان منع ین نوع تسلیحات در کنار دیگر انواع سلاح های کشتار جمعی و سبک بوده است. در استراتژی تنش زدایی، جمهوری اسلامی ایران، کاربرد زور و توسل به جنگ حائز هیچ موقعیتی نبوده و جمهوری اسلامی ایران در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی همواره از گفتگو حمایت می نماید و با گسترش تسلیحات کشتار جمعی کاملاً مخالف است و به همین دلیل در کنوانسیون های خلع سلاح عضو بوده و با سازمان های بین المللی همکاری می نماید. این در حالی است که برخی کشورها در خاورمیانه (مثل اسرائیل) همچنان در حال گسترش زرادخانه های هسته ای خود هستند و ایالات متحده نیز در این زمینه با اسرائیل همکاری می نماید.

آنچه تاکنون گفته شد، مروری کلی بر سیاست های بین المللی ایران بود. از نظر منطقه ای نیز آسیا، اروپا و خاورمیانه جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی ایران دارند. در خاورماینه جمهوری اسلامی ایران از تحقق یک صلح عادلانه در فلسطین حمایت می نماید و خواستار عقب نشینی نیروهای اشغالگر از اراضی سوریه، لبنان و فلسطین و بازگشت رانده شدگان فلسطینی به سرزمین شان است و تنها در این صورت است که یک صلح عادلانه در منطقه محقق خواهد شد.

در آسیای مرکزی و قفقاز جمهوری اسلامی ایران با سیاسی شدن مسئله انتقال انرژی مخالف اتس و معتقد است که امنیت و صرفه اقتصادی در این خصوص باید تنها عامل تعیین کننده مسیر باشد. اگر این دو عامل لحاظ شود، مسیر ایران قطعاً امن ترین و با صرفه ترین مسیر برای انتقال انرژی به بازارهای در حال گسترش شرق آسیا و همچنین اروپا خواهد بود.

در خلیج فارس جمهوری اسلامی ایران خواستار حفظ امنیت منطقه توسط کشورهای منطقه و عدم مداخله خارجی در خلیج فارس است. در خصوص عراق، جمهوری اسلامی ایران در عین تـﺃکید بر اجرای قطعنامه های شورای امنیت از سوی عراق، با هر گونه اقدامی که به زیان مردم این کشور تمام شود و حقوق آنها را نادیده بگیرد مخالف است.

در خصوص روابط دوجانبه ایران و استرالیا باید گفت که روابط دو جانبه ایران و استرالیا پیشینه و پشتوانه چهل ساله دارد. عامل دیگری که سنتی و دیرپا بودن این روابط را گوشزد می کند ایرانی هایی هستند که از دهه 1950 میلادی به استرالیا مهاجرت کرده اند و یا آنهایی ک تحصیلات عالیه خود را در کشور شما گذرانده و هم اینک در کشور خودشان زندگی می کنند.

در یک نگاه کلی، به جز چند مقطع بسیار کوتاه، روند روابط دو کشور همواره مثبت و رو به رشد بوده است. کمیسیون مشتکر وزارتی ایران و استرالیا که اولین آن در سال 1976 برگزار شد، در سال 1999 شاهد برگزاری هفتمین دور آن در تهران بودیم. سفر عالیجناب سناتور بیهان رئیس سنای استرالیا به تهران حاکی از سطح بالای روابط دوجانبه است. همچنین سفر جناب آقای تیم فیشر معاون سابق نخست وزیر و وزیر بازرگانی وقت کشور شما در هفتمین نشست کمیسیون مشترک دو کشور، یک نقطه عطف در روابط اقتصادی دو کشور به شمار می رود. در پرتو حسن نیت طرفین، مسئله سوء تفاهمات استرالیا در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران نیز در چارچوب این گونه میزگردهای دو جانبه رفع خواهدشد.

استرالیا بنا به دلایل مختلف مورد توجه خاص مقامات و ملت جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. نقش اول عضو استرالیایی تیم تحقیق سازمان ملل در مورد کاربرد سلاح شیمیایی توسط رژیم عراق علیه ایران در افکار عمومی کشور ما منزلت خاصی دارد. فعالیت دیپلمایتک گسترده استرالیا در زمینه تدوین کنوانسیون سلاح های شیمیایی، مسئله خلح سلاح و پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای این کشور را به عنوان یک شهروند خوب بین المللی در نزد افکار عومی جهانی مطرح ساخته است. اتخاذ سیاست منطقه ای گرایش به شرق و ابتکار عمل استرالیا در تـﺃسیس مجمع اقتصادی آسیا – پاسیفیک و همچنین اتخاذ سیاست "نگاه به حوزه اقیانوس هند" از دیگر دلایل جاذبیت کشور شما برای کشورهای آسیایی و از جمله جمهوری اسلامی ایران است.

مخالفت صریح دولت استرالیا با درخواست ایالات متحده برای تحریم ایران و همچنین مخالفت رسمی دولت شما و شرکت استرالیایی BHP با طرح داماتو، زمینه گسترش هر چه بیشتر روابط اقتصادی دو کشور را فراهم آورده است. امیدواریم سرمایه گذاری های این شرکت در ایران و بویژه در پروژه انتقال گاز ایران به هندوستان از طریق پاکستان، مورد تـﺃسی دیگر شرکت های استرالیایی قرار گیرد.

اعتقاد دارم روابط دو کشور باید از یک روابط صرف تجاری به یک روابط بلند مدت اقتصادی تبدیل و نهادینه گردد. ایجاد موازنه تجاری از جمله ضرورت های نهادینه ساختن این روابط است. شرکت استرالیا در سرمایه گذاری در زمینه نفت و گاز، معدن، پروژه های زیربنایی، تولید مشترک صنعتی در مناطق آزاد، حمل و نقل و ترانزیت کالا به آسیای میانه، گسترش همکاری های توریستی و خرید نفت و 000 از جمله راهکار های ارتقاء روابط اقتصادی دو کشور می باشد.

در جمع بندی از بحث خود باید تـﺃکید کنم که به طور کلی از نظر داخلی سیاست دولت آقای خاتمی بر تقویت پایه های جامعه مدنی، احترام به آزادی های اساسی، حاکمیت قانون، رعایت حقوق بشر، مشارکت عمومی و مردمی بویژه زنان و جوانان درفعالیت های سیاسی و اجتماعی مبتنی است.

و از نظر خارجی، تشنج زدایی و اعتمادسازی و گفتگوی تمدن ها از سیاست هایی است که جمهوری اسلامی ایران در هر دو سطح منطقه ای و بین المللی دنبال می نماید. در همین راستا می توانیم از اعتمادسازی میان ایران و کشورهای خلیج فارس، تلاش برای تحقق صلح در افغانستان از طریق تشویق طرف های درگیر به گفتگو، کمک به تحقق صلح در تاجیکستان، تشویق ترکیه و سوریه به گفتگو، تشکیل گروه تماس کشورهای اسلامی برای کمک به ایجاد صلح در کوزوو و چچن و همچنین پیشنهاد سال 2001 به عنوان سال گفتگوی تمدن ها و تهیه قطعنامه ای در سازمان کنفرانس اسلامی در همین ارتباط و برگزاری کنفرانس ها و سمینارهای مختلف در زمینه گفتگوی تمدن ها، از جمله کنفارنس چهارجانبه "میراث تمدن ها کهن" شامل ایران، مصر، یونان و روم به عنوان مهمترین اقداماتی نام برد که جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست تشنج زدایی و گفتگوی تمدن ها به عمل آورده است.

این سیاست ها دستاوردهای مثبت فراوانی نیز به همراه داشته است که بهبود روابط میان ایران و اتحادیه اروپا، کاهش تشنج های میان ایران و آمریکا، بهبود قابل توجه در روابط ایران و کشورهای عرابی، حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات میان ترکیه و سوریه و تحقق صلح در تاجیکستان و تشکیل سازمان بین المجالس کشورهای اسلامی از مهمترین نمونه های آن است.

لازم به ذکر است که این سیاست ها محدود به دولت آقای خاتمی نمی شود و از حمایت قوی رهبر و ملت ایران برخوردار است و با توجه به پیروزی چشمگیر نیروهای اصلاح طلب در انتخابات اخیر مجلس در ایران انتظار می رود که این سیاست ها در آینده از حمایت و پشتیبانی بیشتری برخوردار گردد.

ما معتقدیم در عصری که به جهانی شدن اقتصاد، سیاست و فرهنگ شهرت یافته، ساکنین کره زمین سرنشینان کشتی واحدی به شمار می روند و تنها از طریق گفتگو، تفاهم و همکاری در کلیه زمینه ها می توانند این کشتی را به ساحل نجات و رستگاری برسانند. این سرنوشت واحد، همه کشورها و ملت ها و بویژه نخبگان فکری و سیاسی دو کشور استرالیا و ایران را ملزم می سازد تا با همکاری و همفکری بیشتر، به تحقق این امر کمک نمایند.

از توجه شما سپاسگزارم.