جورج ساندز (George Sands) نویسنده فرانسوی معتقد بود «برخی انقلاب ها بدون آنکه ما متوجه بشویم رخ می دهند». فکر می کنم این نظر که بیش از یک قرن پیش مطرح شد در مورد انقلاب عظیمی که د رجهان در شرف وقوع است مصداقی بارز دارد. امروزه، دوران صنعتی به سرعت در مقابل پیشرفت سریع و خیره کننده اطلاعات رنگ می بازد. دنیای امروز و دنیای آینده، دنیای ارتباطات است. این تحول شگرف بی تردید در تمام شئون بشریت اثری عمیق به جای خواهد گذارد. برخی از این آثار هم اینک مشهود است. اقتصاد، تجارت، آموزش، درمان، علم، فرهنگ و سیاست همه دچار دگردیسی اند. شتاب این تغییر به حدی است که بشریت در عین بهره وری از مواهب و امتیازات بی مثالی که پیشرفت در عرصه ارتباطات و اطلاعات به ارمغان آورده، از آثار سوء و پیش بینی نشده آن نیز نگران است.

در اواسط این سده در مورد اینکه روزی رایانه ها بر انسان مسلط می شوند افسانه سرایی هایی شد. اما امروز دیگر این تنها یک تصور مبالغه آمیز نیست. بلکه این یک واقعیت کاملا" محتمل است. به نظر می آید بزرگترین چالش بشریت در قرن آتی مهار اطلاعات است. واضح است که جلوی پیشرفت علم و فن آوری را نمی توان گرفت و نباید هم گرفت. بستن دروازه ها و کشیدن دیوار و حصار نیز موانع سست و شکننده اند و به جز انزوا و دور شدن از علم و دانش روز ثمری نمی بخشند. پس چه کنیم تا ضمن حفظ یک فضای باز ارتباطی و اطلاعاتی بتوانیم از اخلاق و ارزش های اولیه بشری نیز حمایت کنیم.

من به دو دلیل صحبتم را از این زاویه آغاز کردم.

        اول اینکه فنلاند در عرصه فن آری ارتباطات صاحب یک موقعیت ممتاز در عرصه جهان است. در واقع مطالعه همین پیشرفت حیرت آور در یک برهه کوتاه زمانی موضوعی جالب توجه و آموزنده برای همه آنهایی است که دغدغه توسعه و ارتقاء توان اقتصادی و فنی دارند. شاید بخشی از بحث این گردهمایی به همین امر اختصاص یابد. اینکه کشور کوچکی مثل فنلاند بتواند ظرف یک دهه از بسیاری کشورهای توانمند که سابقه ای طولانی در فن آوری ارتباطات دارند پیشی بگیرد یک پدیده استثنائی است. فکر می کنم فنلاند به درستی و به موقع تشخیص داد که سیر جهان آتی به چه سویی است و توانست همه امکانات خود را در جهت کسب و عرضه فن آوری پیشرفته تجهیز کند.

        اما اطمینان دارم که در فنلاند نیز همراه با پیشرفت فن آوری بحث های نظری و عملی مرتبط با تأثیرات جامعه شناختی این پیشرفت نیز رونق دارد. لذا دلیل دوم طرح این مطلب وجه مشترکی است که بین ایران و فنلاند و در واقع همه کشورهای دیگر جهان از این بابت وجود دارد. هیچ یک از ما موافق ترویج خشونت، جنایت و فساد از طریق به کارگیری امکانات جدید ارتباطی نیستیم. رفع این معضل نیز کاری دشوار و صعب است. ولی به هر حال باید چاره ای اندیشید.

        این موضوع بویژه با توجه به اینکه فنلاند بزودی ریاست اتحادیه اروپا را بر عهده خواهد گرفت اهمیت بیشتری می یابد. موضوعات و مباحث موردی که در گفتگوهای بین ایران و اتحادیه اروپا مطرحند اگر در قالب این دیدگاه مشترک مطرح شوند کارسازتر و راهگشاتر خواهند بود. این مواضح بویژه در مورد مباحث مرتبط به حقوق بشر مصداق واضح تری دارد. فکر می کنم در دو دهه ای که از انقلاب ایران گذشته، برای اروپا و غرب پذیرفته شده است که ایران کشوری است که به حفظ و ارتقاء ارزش های اخلاقی و مذهبی اهتمام ویژه ای می ورزد. همزمان این مطلب نیز روشن شده است که دروازه های ایران به روی دانش فن آوری، تمدن و فرهنگ باز است و ایران مصمم است مشتاقانه مسیر توسعه اقتصادی و اجتماعی را بپیماید. در این باب هیچ محدودیتی برای همکاری با اروپا وجود ندارد. این توصیه پیامبر اسلام (ص) است که به نابسامانی هایی که بسیاری از جوامع غربی با آن دست به گریبان اند نیز بیندیشد و از آن احتراز نماید.

        البته این کار ساده نیست. دوران انقلاب فرازو نشیب های زیادی را شاهد بوده است. ولی دوران بلوغ فرا رسیده است. ایران امروز بسرعت درصدد تحکیم نهادهای مردم سالار و تعمیق چندگرایی سیاسی است. فکر می کنم اغراق نیست اگر این را یک تجربه منحصر به فرد – حداقل در عرصه کشورهای اسلامی- قلمداد کنیم. در کشور شما مشاهده می کنید که مذهب با آزادی و مردم سالاری نه تنها در تقابل نیست، بلکه مشدد و تقویت کننده آن است. ما از اینکه گسترش اطلاعات به توسعه نظام های مردم سالار می انجامد نه تنها نگران نیستیم، بلکه مشوق آنیم و از آن استقبال می نمائیم.

        به همین دلیل نیز مشارکت، گفتگو و عزت را به عنوان محور اصلی مباحث اجلاس سران اسلامی در تهران پیشنهاد کردیم. زیرا مشارکت آزاد و تمام عیار مردم در سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شان در چارچوب دین مبین اسلام ممکن و بلکه مفروض است و لذا دلیلی ندارد که کشورهای اسلامی از وزش باد دموکراسی بهراسند.

        محدودیت ما، محدودیت های اخلاقی است و ضرورتی نیست که در این زمینه با یکدیگر تخاصم بورزیم بلکه می توانیم و می باید به سمت تفاهم حرکت کنیم. حداقل یک جنبه از گفتگوی بین تمدن ها که رئیس جمهور ما به مجمع عمومی سازمان ملل پیشنهاد نمود و به تصویب رسید ناظر به همین امر است. وجدان بشری در قبال بسیاری از خصال نیکو و صفات پلید قضاوتی یکسان دارد. تفاوت برداشت ها در شیوه برخورد است. هیچ تمدنی نیست که مایل به پرورش جامعه ای فاصد، بی بند و بار و تبهکار باشد. همه تمدن ها مایلند برای انسان تعالی و آزادگی به ارمغان بیاورند. ولی برخی اخلاق را حوزه فردی و برخی دیگر حوزه اجتماعی می پندارند. اگر گفتگویی باز، منطقی و به دور از پیشداوری های ذهنی آغاز شود تفاهم در این موضوع چندان دور از دسترس نخواهد بود. لذا امیدوارم بحث های این گردهمایی را محدود به موضوعاتی که تدوین شده ننمائید و تلاش کنید از سطحی بالاتر به این مسائل بنگرید.

        همچنین توصیه می کنم از صحبت های کلیشه ای پرهیز کنید. ویژگی گردهمایی این است که مطالب در محیطی باز مطرح شوند تا زمینه های تفاهم را بهتر بتوان جستجو نمود. در آن صورت گفتگوهای رسمی بین ایران و اروپا نیز می تواند از گردهمایی هایی اینچنین بهره بیشتری ببرد.